ABD Başkanı Donald Trump, Kanada ve Meksika’ya yönelik açıkladığı %25 gümrük vergisini geri çekerken, Çin’e yönelik ek %10 gümrük vergisi 4 Şubat’ta uygulamaya girdi.
ABD’nin tüm ithal Çin eserlerine uygulayacağı vergilere karşılık olarak Çin de 10 Şubat’tan itibaren ABD’den ithal edilen kömür ve sıvılaştırılmış doğalgaz eserlerine yüzde 15, ham petrole, tarım makinelerine ve büyük motorlu araçlara ise yüzde 10 gümrük vergisi uygulayacağını duyurdu.
Trump, Avrupa Birliği eserlerine de “yakın zamanda” gümrük vergisi uygulanabileceğini söyledi.
Bazı uzmanlar bu vergilerin kur baskısı oluşturabileceğini ve Türkiye’nin faaliyet gösterdiği pazarlardaki istikrarları değiştirebileceğini söylüyor.
Trump hükümetinin uyguladığı gümrük vergilerinin Türkiye iktisadı üzerinde oluşabilecek tesirlerini uzmanlarla konuştuk.
GÜMRÜK VERGİSİ NEDİR?
Gümrük vergileri ithal eserlere uygulanıyor.
Ürünlerin pahasına oranlanan gümrük vergileri, ihracat yapan şirketlerin değil, eserleri ithal eden şirketlerin yükümlülüğü.
Örneğin 50.000 dolarlık otomobil ithal eden bir şirket %25 gümrük vergisine tabiyse, her otomobil için ek 12.500 dolar ödemek zorunda.
Ancak vergilerin yükünün kimin üzerine düştüğü sorusu daha karmaşık.
Örneğin ABD’de ithal eser satan şirket fiyat artırırsa, vergi yükü tüketicilere yansıyor.
Trump sık sık gümrük vergilerinin ABD’deki iş imkanlarını koruduğunu söylüyor, hatta vergi gelirini artırarak ülke iktisadını büyüttüğünü savunuyor.
Ancak Trump’ın birinci başkanlık devrinde uyguladığı gümrük vergilerinin sonucunda ABD iktisadının büyüme suratında kayda paha bir artış olmadı.
DOLAR KURU ETKİLENİR Mİ?
Bazı uzmanlar vergilerin Türk lirası üzerinde dolaylı baskı oluşturabileceğini düşünüyor.
Türk-Amerikan İşadamları Derneği (TABA) Başkanı Ecevit Sanlı, gümrük vergilerinin doları güçlendirebileceğini, münasebetiyle Türk lirası dahil gelişmekte olan ülke para ünitelerini baskı altına alabileceğini söylüyor.
Sanlı’ya nazaran dolar kurundaki dalgalanmalar dolaylı yoldan Türkiye’nin dış ticaretini de etkileyebilir.
Sanlı’ya nazaran “küresel tedarik zincirlerinde yaşanabilecek aksamalar” sonucu Türkiye’nin yurtdışından hammadde ve orta mal satın alması daha değerli hale gelebilir.
Ekonomist Hayri Kozanoğlu da gümrük vergilerinin ABD’de enflasyonu artıracağını ve ABD Merkez Bankası’nın faiz indirim sürecini yavaşlatabileceğini düşünüyor.
ABD’deki yüksek faiz dolar cinsi yatırımları cazip kıldığı için dolar, euro ve pound üzere en önemli para üniteleri karşısında bedel kazanıyor.
Kozanoğu, bunun sonucunda Dolar/TL kurunun da yükselebileceğini ekliyor.
Ancak Türkiye’nin enflasyonu düşürmek için uyguladığı yüksek faiz sayesinde Türk lirasının kıymetini büyük ölçüde koruyabileceğini belirten Kozanoğlu, dolar kurundaki artışın sonlu kalmasını bekliyor:
“TL genel olarak dış ticaret yaptığı paralara karşı büyük değişiklik göstermiyor.”
TÜRKİYE’NİN PAZAR HİSSESİ NASIL ETKİLENİR?
ABD’nin Çin mallarına ek gümrük vergisi uygulaması, bu mallara talebi düşürebilir.
Uluslararası danışmanlık şirketi Teneo’nun eş başkanı ve jeopolitik risk danışmanı Wolfango Piccoli, ABD ithalatçılarının, değerlenen Çin mallarına alternatif arayacağını, bu durumun da Türkiye için alan açabileceğini söylüyor.
“Türkiye rekabet avantajı olan giysi, otomobil kesimleri ve konut eşyaları üzere dallarda pazar hissesi kazanabilir. Lakin bu mümkün kazanım muhtemelen küçük olacaktır.”
Çin’in ABD’den gördüğü “hasmane tutum” nedeniyle üretimini diğer ülkelerde satmaya başladığını belirten ekonomist Kozanoğlu da, ABD’nin bu süreçte başvurduğu alternatif üreticilerin ortasında Türkiye’nin bulunmadığını belirtiyor.
“Türkiye’nin bu manada özel bir pozisyonu yok, zira emekçi fiyatlarının en düşük olduğu ülkelere nazaran maliyeti yüksek. Coğrafik olarak da çok pratik bir şey değil Türkiye’ye kaydırma.”
Kozanoğlu’na nazaran Türkiye’nin ticaret ortakları için “yüksek maliyetli” görülmesinin sebebi “üretim desenlerini değiştirmemesi.”
Türkiye’nin rekabetçi olduğu dokuma dalında Bangladeş, Mısır ve Kuzey Afrika ülkelerinin daha düşük maliyet sunduğunu, Türkiye’de evvelden görece daha ucuz olan iş gücünün de Tunus, Cezayir ve Bangladeş üzere ülkelerde daha düşük fiyattan elde edilebildiğini ekliyor.
ABD devletinin finansal kalkınma kurumu Overseas Private Investment Corporation (OPIC) eski danışmanı Faruk Kahraman ise Türkiye’deki üreticilerin ABD pazarında “bir kültür çatışması yaşadıklarını” ve ihracat hissesini artırmalarının “zor olacağını” söylüyor.
“Bir türlü Amerikalının istediği eseri biz başımızda oluşturamadık. Hizmette de bu türlü, malda da böyle.”
TABA Başkanı Sanlı ise Türkiye’nin ABD için alternatif tedarikçi pozisyonuna gelebileceğini ve dokumacılık, otomotiv yan sanayi ve kimya kesimlerinde yeni ihracat fırsatları doğabileceğini belirtiyor.
Öte yandan, ABD pazarında rekabet gücünü kaybeden Çin’in alternatif pazarlara yönelebileceğini ve Türkiye’nin ihracat yaptığı kimi kesimlerde rekabeti artırabileceğini ekliyor.
TÜRKİYE İKTİSADINI NASIL TESİRLER?
Gümrük vergileri sayesinde doların esas para üniteleri karşısında güçlenebileceğini belirten Piccoli, “ABD doları karşısında zayıflayan euro, Türk lirası karşısında da paha kaybedebilir ve Euro/Lira kuru etkilenebilir” diyor.
Euronun dolar karşısında ve münasebetiyle TL karşısında bedel kaybetmesiyle euro kuru düşebilir.
TABA Başkanı Sanlı da, Euro/Dolar kurunun değişmesinin Türkiye’yi de etkileyebileceğini belirtiyor.
Sanlı, Euro/Lira kurunun düşmesiyle Türkiye’nin ihracat gelirinin düşebileceği ikazında bulunuyor.
Türkiye’nin yurt dışına satışlarından çoğunlukla euro kazandığına dikkat çeken Kozanoğlu da euronun bedel kaybının, cari açığı etkileyerek Türkiye’nin ödemeler istikrarını bozacağına katılıyor.
ABD’nin AB’ye gümrük vergisi uygulamasının Avrupa iktisadını yavaşlatacağını belirten TABA Başkanı Sanlı, Türkiye’nin en büyük ticaret ortağı olan Avrupa’daki ekonomik daralmanın Türkiye’nin ihracatını olumsuz etkileyebileceğini belirtiyor.
“Bunun yanı sıra, Avrupa pazarında oluşacak rekabet baskısı Türkiye’nin ihracat fiyatlarını aşağı çekmesine neden olabilir” diye ekliyor.
Piccoli de, ABD, AB’ye gümrük vergisi uygularsa Avrupa iktisadında yaşanacak bir daralmanın, Türkiye’den ithal edilen eserlere olan talebi düşürebileceğini belirtiyor ve ekliyor:
“Geniş kapsamlı uygulanacak %10 gümrük vergisinin iki yıl içinde AB, GSYH’sinin %0,3’ünü silebileceği varsayım ediliyor.”
Türk şirketlere Avrupa pazarına giriş danışmanlığı veren Grexon firmasında mali işler müdürü olarak çalışan Kahraman ise Türkiye’nin son 25 yılda “yeterince sermaye yatırımı yapmadığını”, münasebetiyle da AB’nin ithalat eksikliğini dolduracak randımana, “teknolojiye ve kapasiteye sahip olmadığını” savunuyor:
“Çin düğmeye bastığı vakit 100 konteyner dolduruyor. Bizim endüstrimiz düğmeye bastığı vakit bir konteyner anca dolduruyor. Hasebiyle Çin’in bırakacağı boşluğu Türkiye’nin bu haliyle doldurabileceğini düşünmüyorum.”
Türkiye’den ihraç edilen sanayi üretiminin büyük şirketler tarafından değil, çok sayıda küçük şirketten oluştuğunu belirten Kahraman, “O 30-40 kesim bir ortaya gelip toptan ihracat yapamıyorlar, o yüzden de aslında rekabetçi olamıyorlar” diyor.
Öte yandan ABD tarafından uygulanacak mümkün gümrük vergilerinin AB’nin otomotiv ve kimya dallarındaki rekabet gücünü düşüreceğini belirten Kozanoğlu, AB ile büyük ölçüde ticaret yapan Türkiye’nin de bu durumdan bir ölçü olumsuz etkileneceğini söylüyor.
Kozanoğlu uygulanan sıkı para siyasetleri yurt içindeki talebi düşürdüğü için Türkiye’nin üretiminin birçoklarını ihracat yoluyla satmayı hedeflediğine dikkat çekiyor:
“Genel olarak dünyada dış ticaretin gümrük vergileri nedeniyle maliyetli hale gelmesi, üretim temelini ihracat yoluyla yurt dışına aktarması beklenen bir ülkenin bu planlarını da bozacak ve Türkiye iktisadını de olumsuz etkileyecektir.”
TÜRKİYE’DEKİ TÜKETİCİLERE NASIL YANSIR?
Kozanoğlu, Türkiye’de kur artışlarının enflasyonun altında kalması sayesinde ithal tüketici eserlerindeki fiyat artışlarının denetim altında tutulabildiğine dikkat çekiyor.
“Giyim ve ayakkabı ile beyaz eşya, mobilya üzere güçlü mallar dış ticarete, rekabete en açık bölümler. Bunlarda döviz kurunun tesiri çok daha bariz bir biçimde hissediliyor.”
Dolar kurundaki muhtemel artıştan da, euro kurundaki mümkün düşüşten de en fazla etkilenecek dalların bunlar olması bekleniyor.
Kozanoğlu öteki yandan Türkiye’de hizmet enflasyonunun eser enflasyonunun çok üzerinde seyrettiğine ve hizmet fiyatlarının döviz kurlarından etkilenmediğine dikkat çekiyor:
“Türkiye ekonomisindeki yüklü hizmet dalları dış ticarete açık olan dallar değil, onun için döviz kurlarıyla bunlar dengelenemiyor. Hülasa malları etkiliyor lakin hizmetleri, başta kira olmak üzere, etkilemiyor.”
Ticaret Bakanlığı verilerine göre 2024 Aralık ayında ABD, 1,5 milyar dolar ile Türkiye’nin en fazla ihracat yaptığı ikinci ülke oldu.
TÜİK datalarına nazaran Aralık ayında Türkiye’nin ihracatının %6,4’ü ABD’ye yapıldı.
Ticaret Bakanlığı verileri, AB’nin 9,31 milyar dolar ile Aralık ayında en fazla ihracat yapılan ülke kümesi olduğunu gösteriyor.
Öte yandan, TÜİK bilgilerine nazaran Türkiye’nin Aralık ayındaki ithalatınının %12’si Çin’den gerçekleşti.
