Trump’ın aracılık ettiği Azerbaycan-Ermenistan anlaşmasının perde arkası
Beyaz Saray’da düzenlenen ve Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev ile Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan‘ın katıldığı tarihi zirvede ABD Başkanı Donald Trump, Ermenistan ve Azerbaycan ortasında Güney Kafkasya’nın jeopolitik istikrarlarını değiştirebilecek kapsamlı bir barış mutabakatına aracılık etti.
BBC’ye nazaran Trump, imza merasiminde anlaşmayı ‘tarihi’ olarak tanımlayarak, “Otuz beş yıl boyunca savaştılar, artık dostlar ve uzun mühlet dost kalacaklar” dedi. Her iki önder de Trump’ın arabuluculuk gayretlerini övdü. BBC’ye nazaran Aliyev, gazetecilere yaptığı açıklamada “Başkan Trump altı ayda bir mucize gerçekleştirdi” dedi. Basından derlenen bilgilere nazaran, her iki başkan de merasim sırasında Trump’ın Nobel Barış Ödülü’ne aday gösterilmesini destekledi.
Financial Times, Türkiye’nin Ermenistan ve Azerbaycan’ı bir ortaya getirme konusunda bugüne dek ‘aktif diplomatik rol’ oynadığını vurguladı. Mutabakat, Türkiye’nin 1993’ten bu yana kapalı olan Ermenistan sonunu yine açmasının önünü açarak bölgesel ticaret bağlarını güçlendirebilir.
Azerbaycan’ın Birleşik Krallık Büyükelçisi Elin Süleymanov ise Financial Times’a yaptığı açıklamada, “Anlaşmanın oyunun kurallarını değiştireceğini, fakat tam kapsamlı bir barış mutabakatına giden yolun hâlâ uzun olduğunu” söyledi.
ZENGEZUR NASIL ‘TRUMP KORİDORU’ OLDU?
Yapılan mutabakat uyarınca, bir vakitler Ankara ve Bakü‘nün ‘Zengezur’ olarak isimlendirdiği, Nahçıvan ve Azerbaycan’ı birbirine bağlayan kara koridoruna bir gecede, “Uluslararası Barış ve Refah için Trump Yolu” (TRIPP) adı verildi.
Ermenistan topraklarından geçerek Azerbaycan’ı Nahçıvan’a bağlayacak olan yaklaşık 45 kilometrelik bu transit koridor, muahedenin merkezinde yer alıyor ve ‘Rusya’yı topyekun devre dışı bırakacak bir adım’ olarak bedellendiriliyor.
Karabağ Savaşı sonrası, 11 Ocak 2021 imzalanan Moskova Mutabakatı çerçevesinde, Azerbaycan ile Nahçıvan ortasında Ermenistan üzerinden bir ulaşım kontağı kurulması öngörülüyordu. Bu irtibatın güvenliği ve işleyişi, Rusya’nın nezaretinde olacaktı. Lakin Rusya, bugün büyük ölçüde masa dışına itilmiş görünüyor. Kelam konusu mutabakat, sırf ekonomik ve diplomatik açıdan değil, tıpkı vakitte bölgedeki güç dengelerinde de ABD lehine esaslı bir değişimi işaret ediyor.
Anlaşmanın tarafları olan Azerbaycan ve Ermenistan, bu koridorun geliştirilmesi için ABD’ye münhasır hak tanıma taahhüdü verdi. Ayrıyeten Ermenistan, koridorun geliştirilmesi için ABD’ye uzun vadeli bir kira hakkı tesis etti. Bu müddetin, Trump’ın imza merasiminde belirttiği üzere 99 yıla kadar çıkabileceği söyleniyor.
Financial Times’a nazaran proje, “demiryolu sınırı, petrol ve gaz boru sınırları ile fiber optik hatları” içerecek; böylelikle “çok fonksiyonlu bir transit alan” oluşturulacak ve bu alan, “Ermenistan’ın egemenliğine hürmet gösterilerek kesintisiz bağlantı” sağlayacak. ABD’li üst seviye bir yetkiliye nazaran koridor, özel bir şirket tarafından işletilecek ve görüşmeler önümüzdeki hafta başlayacak.
ABD KAZANIYOR, RUSYA KAYBEDİYOR
Anlaşma, bölgedeki güç dengelerinde dramatik bir değişimi temsil ediyor; ABD, Rusya’nın aleyhine kıymetli bir stratejik nüfuz kazanıyor.
Eurasia.net, anlaşmayı “Kafkasya’nın uzun müddettir jeopolitik hakimi olan Rusya’ya büyük bir darbe” olarak nitelendirdi. Rusya Parlamentosu’nun BDT İşleri Komitesi Lider Yardımcısı Konstantin Zatulin, anlaşmanın “aynı anda hem Rusya’nın Kafkasya’dan sıkıştırılarak çıkarılması hem de ABD’nin gelişi”anlamına geldiğini söyledi.
BBC’nin haberinde de “Cuma günkü tepe, ABD’nin bölgedeki nüfuzunu Rusya’nın kıymetine genişletmesi manasına geliyor” tabirine yer verildi. Daha evvel esas arabulucu olan Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in ise “büyük ölçüde devre dışı bırakıldığı” vurgulandı.
Azernews müellifi Akbar Novruz, “Uzun müddettir Azerbaycan ile Ermenistan ortasındaki barış görüşmelerinde kilit rol oynayan Rusya, artık sürecin içinde değil” diyerek, her iki ülkenin de Rus arabuluculuğunu bırakarak Amerikan tahlillerine yöneldiğini belirtti.
MİNSK KÜMESİNİN FESHİ VE AZERBAYCAN’IN TALEPLERİ
Uzmanlara nazaran, Trump’ın koridora şahsen kendi ismini vermesi, karikatürize çağrışımlardan çok daha fazlasını tabir ediyor, çünkü bu koridor potansiyel olarak, Avrupa ile Orta Asya ortasında, belli ölçülerde Çin’in Nesil ve Yol inisiyatifini de engellemeyi hedefleyecek yeni ve büyük bir ticaret yolu oluşturulması manasına geliyor. Yıllardır ekonomik izolasyonla karşı karşıya olan Ermenistan, bu koridor ile Batı’ya açılmayı hedefliyor.
New York Times’a nazaran, muahede kapsamında iki ülke, 1997’den bu yana çatışmayı çözmeye çalışan lakin başarısız olan Rusya-Fransa-ABD arabuluculuk formatı olan AGİT Minsk Grubu’nun feshedilmesi için ortak talepte bulunacak. Bu adım, Azerbaycan’ın barış için öne sürdüğü en önemli kurallardan birini yerine getiriyor.
Bununla birlikte, kıymetli meseleler devam ediyor. Çünkü Azerbaycan, “Ermenistan Anayasası’ndan Azerbaycan’a yönelik toprak savlarının çıkarılması” talebini sürdürüyor. Bu değişikliğin onaylanmasının ise 2026’da yapılabilecek muhtemel bir referanduma bağlı olabileceği belirtiliyor.
İRAN’IN TEPKİSİ
Anlaşma, kuzey hududunda ABD idaresinde bir koridor oluşmasını potansiyel bir tehdit olarak gören İran’ın yansısına yol açtı. Eurasia.net, “İran, Rusya’dan daha da büyük bir kaybeden olabilir” yorumunu yaptı; çünkü koridorun İran ticaretini sekteye uğratabileceği ve İran sonuna yakın bir ABD stratejik dinleme üssü kurulabileceği bedellendiriliyor.
New York Times’ın haberine nazaran, İran’ın dini başkanının üst seviye dış siyaset danışmanı Ali Ekber Velayeti, koridorun oluşturulmasının “İran’da kesin bir karşılık” doğuracağını söyledi.
