ABD’de Donald Trump idaresi, ABD’nin memleketler arası yardım kuruluşu ABD Memleketler arası Kalkınma Ajansı’nın (USAID), işgücünü azaltacak ve harcamalarını Trump’ın öncelikleriyle uyumlu hale getirecek büyük bir yenilemeyle Dışişleri Bakanlığı bünyesinde birleştirme planlarını doğruladı.
Dışişleri Bakanı Marco Rubio, kendisini USAID’in süreksiz yöneticisi ilan etti ve çalışanların, kurumun Washington DC’deki merkezine girişleri engellendi, başkaları ise vazifeden uzaklaştırıldı.
Trump, USAID’in “bir küme radikal meczup tarafından yönetildiğini ve onları dışarı çıkarıyoruz” derken, Musk rastgele bir ispat sunmadan “bir hata örgütü” olarak nitelendirdi ve “ölme vaktinin geldiğini” söyledi.
USAID NEDİR VE NASIL FİNANSE EDİLİYOR?
USAID, 1961 yılında Demokrat lider John F. Kennedy tarafından Soğuk Savaş’ın en ağır olduğu devirde, Sovyet tesirine karşı ABD dış siyasetinin temel platformlarından biri olan dış yardımın daha âlâ koordine edilmesi maksadıyla kuruldu.
Şu anda ABD dış yardımlarının yaklaşık yüzde 60’ını yönetiyor ve 2023 yılında 43.79 milyar dolar dağıttı. Kongre Araştırma Servisi’nin (CRS) bu ayki raporuna nazaran, yaklaşık üçte ikisi denizaşırı ülkelerde vazife yapan 10 bin kişilik işgücü yaklaşık 130 ülkeye yardım etti. USAID, idarenin talepleri doğrultusunda Kongre tarafından finanse edilmektedir.
CRS, USAID’in “stratejik açıdan kıymetli ülkelere ve çatışma halindeki ülkelere yardım ettiğini; ABD’nin yoksulluğu, hastalıkları ve insani muhtaçlıkları hafifletme gayretlerine öncülük ettiğini ve gelişmekte olan ülkelerin ekonomik büyümesini destekleyerek ve ülkelerin dünya ticaretine katılma kapasitelerini geliştirerek ABD’nin ticari çıkarlarına yardımcı olduğunu” belirtti.
2023’te USAID’den en çok yardım alan ülkeler Ukrayna, Etiyopya, Ürdün, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Somali, Yemen, Afganistan, Nijerya, Güney Sudan ve Suriye oldu.
DIŞ YARDIMLAR İÇİN NE KADAR HARCANIYOR?
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’nün sayılarına nazaran, ABD başka tüm ülkelerden daha fazla resmi devlet yardımı verirken, ulusal gelirin yüzdesi olarak yaptığı katkı 2020’de güçlü ülkeler listesinin en sonunda yer alıyor.
2023 yılında Norveç gayrisafi ulusal gelirin %1.09’u ile listenin başında yer alırken, ABD %0.24 ile Slovenya, Çek Cumhuriyeti ve İspanya’nın gerisinde kaldı.
Brookings Enstitüsü’nün Eylül ayında yayınladığı bir rapora nazaran, son yıllarda ABD’nin yardım harcamaları gayri safi yurtiçi hasılanın yaklaşık %0.33’üne denk gelmektedir. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa’yı tekrar inşa etmek için Marshall Planı programı ile 1950’lerde GSYİH’nın %3’üne ulaşmıştır. Soğuk Savaş devrinde ise %1 ile %0.5’in biraz altında bir oran ortasında değişti.
Bununla birlikte, 2023 mali yılında ABD bir bütün olarak dünya çapında toplam 72 milyar dolar yardımda bulundu ve 2024 yılında Birleşmiş Milletler tarafından takip edilen tüm insani yardımların yaklaşık %42’sini sağladı. Bu fonlar, çatışma bölgelerindeki bayan sıhhatinden pak suya erişim, HIV/Aids tedavileri, güç güvenliği ve yolsuzlukla uğraş çalışmalarına kadar her şeyi kapsıyor.
TRUMP, USAID’IN ÇALIŞMALARINA NEDEN KARŞI ÇIKIYOR?
Trump, misyona gelir gelmez 20 Ocak’ta yayınladığı bir kararnameyle dış yardımların büyük bir kısmının 90 gün mühletle durdurulacağını belirterek, “dış yardım sanayisi ve bürokrasisinin Amerikan çıkarlarıyla uyumlu olmadığını ve birçok durumda Amerikan kıymetlerine karşıt olduğunu” söyledi.
Trump, USAID hakkında “Yabancı ülkelerde, ülke içinde ve ülkeler ortasında uyumlu ve istikrarlı münasebetlere direkt aykırı düşen fikirleri teşvik ederek dünya barışını bozmaya hizmet ediyorlar” sözlerini kullandı.
Trump idaresi, bir notta USAID çalışanlarını Washington’un yardım tahsisatını Trump’ın “Önce Amerika” siyaseti doğrultusunda dönüştürme uğraşına katılmaya çağırdı ve buyruklara uymayanları disiplin cezasıyla tehdit etti. Bu adımlar, Tayland’daki mülteci kamplarından Ukrayna’daki savaş bölgelerine kadar pek çok yerde alarm zillerinin çalmasına neden olurken, insani yardım kuruluşları ve BM ajansları besin, barınma ve sıhhat hizmetleri dağıtma kabiliyetlerinde önemli kısıtlamalarla karşılaşabileceklerini açıkladı.
USAID’in çalışmaları hakkında bilgi sahibi olan bir kaynak, USAID’in Dışişleri Bakanlığı’na bağlanmasının büyük bir adım olacağını söyledi. USAID geçmişte İran ve Kuzey Kore de dahil olmak üzere Washington’un diplomatik alakalarının olmadığı ülkelere insani yardım sağlayabiliyordu. Kaynak, bunun bazen köprülerin kurulmasına yardımcı olduğunu ve operasyonlarının büsbütün siyasi gayelere bağlı olması halinde bu yararın kaybolabileceğini söyledi.
Brookings Enstitüsü’ne nazaran, Demokratlar ve kanun yapıcılar tarihî olarak Cumhuriyetçilere kıyasla dış yardımları daha fazla desteklemişlerdir, lakin Trump dışında Demokrat ya da Cumhuriyetçi olsun savaş sonrası her lider dış yardımların güçlü bir savunucusu olmuştur.
ELON MUSK’TAN USAID’E SERT SÖZLER
Amerikalı milyarder Elon Musk, USAID’in “milyonlarca kişinin vefatına yol açan Covid-19 salgını üzere biyolojik silah araştırmalarına finansman sağladığını” öne sürdü.
Musk, “USAID’in sizlerin vergilerini kullanarak milyonlarca kişinin vefatına yol açan Covid-19 da dahil biyolojik silah araştırmalarına finansman sağladığını biliyor muydunuz?” tabirini kullandı.
Daha evvel de USAID hakkında paylaşımda bulunan Musk, ajansı “kötü” ve “Amerika’dan nefret eden radikal solcu Marxistlerin yuvası” olmakla suçlamıştı.
Musk, USAID’i, ABD’li EcoHealth Alliance Küme aracılığıyla, Covid-19 salgınının üretildiği argüman edilen Çin’in Wuhan kentindeki laboratuvarlara milyonlarca dolar para aktarmakla suçluyor.
USAID FİNANSMANLARININ ADRESLERİ İFŞA EDİLDİ
ABD idaresi, USAID tarafından finanse edilen dış yardımların dünya genelinde harcandığı alanları açıkladı.
Beyaz Saray’dan yapılan, “USAID’de israf ve berbata kullanım derinlerde” başlıklı açıklamada, USAID’in onlarca yıldır vergi mükelleflerine hesap vermediği kaydedildi.
“Kökleşmiş bürokratların neredeyse hiçbir kontrole tabi olmayan gülünç ve birden fazla durumda makûs niyetli projelerine” büyük ölçüde para aktardığı belirtilen açıklamada, USAID finansmanlarının kullanım alanları örneklendirildi.
Buna nazaran Sırbistan’ın iş yerleri ve iş topluluklarında çeşitlilik, eşitlik ve kapsayıcılığı geliştirmek için 1,5 milyon dolar, İrlanda’da bir “DEI müzikali”nin yapımı için 70 bin dolar harcandığı bildirildi.
Vietnam’a elektrikli araçlar için 2,5 milyon dolar, Kolombiya’da “transseksüel opera” için 47 bin dolar, Peru’da “transseksüel çizgi roman” için 32 bin dolar harcandığına dikkat çekildi.
Guatemala’da cinsiyet değişikliği ve “LGBT aktivizmi” için 2 milyon dolar, Mısır’da turizmi finanse etmek için 6 milyon dolar kullanıldığı bildirildi.
Terör örgütleriyle temaslı, kar maksadı gütmeyen bir kuruluşa yüz binlerce dolar, Wuhan laboratuvarında araştırma yapan “EcoHealth Alliance” kuruluşuna milyonlarca dolar ödendiği aktarıldı.
Finansmanın, Suriye’deki El Düstur kontaklı savaşçılara giden yüz binlerce yemek ile gelişmekte olan ülkelerde “kişiselleştirilmiş” doğum denetim aygıtlarının basımı için kullanıldığı belirtildi.
Afganistan’daki haşhaş ekimi ve eroin üretimini desteklemek için kullanılan sulama kanalları, çiftçilik ekipmanları ve gübre için “Taliban’a yarar sağlayacak” yüz milyonlarca dolar verildiği kaydedildi.
Listenin uzayıp gittiğine ve bunun “onlarca yıldır” meydana geldiğine işaret edilen bildirinin sonunda ise “Başkan Trump idaresinde israf, dolandırıcılık ve suistimal artık son buluyor” denildi.
USAID’İN DİREKTÖR VEKİLİ DIŞİŞLERİ BAKANI RUBİO OLDU
ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio, kapatılıp kapatılmayacağı tartışılan USAID’in yönetici vekilliği misyonunu yürüteceğini açıkladı.
Rubio, Trump idaresinin vergi mükelleflerinin ödediği vergilerin USAID’de nasıl kullanıldığını tüm boyutlarıyla denetleme hakkı olduğunu kaydederek, kurum yetkililerinin bu hususta gereğince işbirlikçi davranmadığını savundu.
Rubio, “USAID’in bunu görmezden gelme ve vergi mükelleflerinin paralarından başka bir halde küresel bir hayır kurumu üzere davranma tarafında bir geçmişi var” dedi.
“USAID’in birçok işlevi devam edecek ve Amerikan dış siyasetinin bir kesimi olacak, fakat bu fonksiyonların Amerikan dış siyasetiyle uyumlu olması gerekiyor” diyen Rubio, kendisinin artık USAID’in yöneticisi vekili olarak kuruma riyaset edeceğini kaydetti.
NE OLMUŞTU?
ABD Dışişleri Bakanlığı ve ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı tarafından finanse edilen tüm dış yardımların 27 Ocak’ta durdurulduğu bildirilmişti.
Rubio, tüm dış yardımların durdurulması kararının akabinde “hayati insani yardımların” sürdürülmesi konusundaki ek feragate onay vermişti.
Öte yandan, Trump’ın, USAID’i Dışişleri Bakanlığına bağlayacak başkanlık kararnamesi hazırladığı argüman ediliyor.
