Afganistan’ın başşehri Kabil’in düşüşü üzerinden 4 yıl geçti. 15 Ağustos 2021’de ‘İslami’ temelli siyasal şiddetin ülkenin idaresini ele geçirmesinden bu yana Afgan bayanları bir karanlığın içinde yaşıyor. 2021’de ‘insan haklarına saygılı’ bir idare kelamı veren kümenin idaresi altında bayanların hakları gasp edildi. 4 yıl içerisinde eğitim, ulaşım, sirkülasyon, ve çalışma elinden alınan ve tesettür/burka girmeye zorlanan bayanların 2025 yılında gökyüzüne bakması bile kabahat olarak tartışılıyor.
Amerika’nın 2001 yılında girdiği Afganistan’dan 20 yıl sonra çıktı ve ülke idaresi güç zoru ile İslami siyasal şiddet kümesi Taliban’ın eline 15 Ağustos 2021’de geçti. Başşehir Kabil’in düşüşünü izleyen 4 yılda bayanlar ülkede ‘tutsak’ pozisyonuna geldi. Siyasal şiddetin ‘İslam’ ile harmanlandığı ülkede bayanların hakları birer birer ellerinden alındı, her türlü direniş ve hak arama umudu şiddetle bastırıldı. Halbuki Kabil’in düşüşünü izleyen günlerde örgütün başı, kameralar önünde ‘insan haklarına saygılı’ bir idare izleyeceklerini söylemişti. O gün ‘kadınlara meskende kalın’ davetiyle başlayan kısıtlamalar, eğitim ve çalışma hakkının daraltılmasıyla devam etti ve en sonunda mesken pencerelerinin boyanması, bayanların sokağa yanında erkek aile üyesi olmadan çıkamaması ve parmaklarına kadar örtünmesi noktasına geldi. Şimdilerde ise Afganistan’da dini önderler bayanların sokakta gökyüzüne bakmasının bile İslami kararlara muhalif olduğunu savunarak buna yönelik yeni yasa talep ediyor.
OKUL, İŞ, SOKAK YASAK
Şiddet kümesinin ülkeye geri dönmesi her ne kadar merasimlerle kutlanmış olasa da Afgan bayanlar 2021’den beri kaybettikleri hakları için yas tutuyor. Birinci uygulama olarak kız-erkek karışık eğitimi değiştiren idare devamında kademe kademe kız çocuklarının eğitimini kısıtladı ve sonunda kızlara 7. sınıf ve üzerinde yüz yüze eğitimi büsbütün yasakladı. Bunun sonucu olarak Birleşmiş Milletler Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Bayanın Güçlendirilmesi Birimi’ne (BM Bayan Birimi) nazaran ülkede kız çocuklarının yüzde 30’u ilkokula hiç gitmedi ve bayanların yüzde 80’i ne eğitimde ne de çalışma hayatında yer aldı. Ülkede rejimin değişmesiyle seçimler de askıya alınınca bayanlar siyasetten de dışlandı.
2021 yılından evvel bayanlar parlamentonun yüzde 25’ini oluşturuyordu, bugünse 0. Bayanlar yeni idarede çalışma hayatından da dışlandı. Ülkede bayanların kamu misyonlarında yer almasını yasaklayan maddelerin akabinde gelen sokağa çıkma kısıtlamaları bayanları erkeklerin eline tutsak etti. BM Bayan Birimi’nin raporuna nazaran yalnızca 2023 yılında, 18 yaşından küçük Afgan kızların yaklaşık yüzde 30’u evliydi, bunların yüzde 10’u ise 15 yaşından küçüktü.
DEVLET ELİYLE ‘İSLAMİ TERÖR’
4 yılda ülkenin yalnızca sivil hukuku da değişmedi, ceza hukuku da şeriata uygun olarak yine düzenlendi. Taliban yüksek kumandanının geçtiğimiz yıl yaptığı “Şeriat’a uymayan bayanları herkesin gözü önünde taşlayacağız” açıklaması üzerine ülkede kırbaçlama, taşlama, idam ve canlı diri gömme cezaları önemli boyutlara ulaştı. Hashte Sub Daily’nin ve BM’nin araştırmalarına nazaran 2021- 2025 yılları ortasında en az 928 kişi kırbaçlanma cezasına çarptırıldı.
Burka zaruriliği (gözlerin de kapalı olduğu tesettür şekli) ise birtakım bölgelerde el parmaklarını dahi kapatacak halde bir ileri boyuta taşınıyor. Tüm bunlara rağmen Afgan kaynaklardan direkt bir data akışı olmasa da Dünya Sıhhat Örgütü ve BM raporları ülke genelinde bayana şiddet ve cinsel istismarın arttığını belirtiyor. BM Bayan Birimi’nin hususla ilgili yayımlarına nazaran Afganistan dünyada cinsiyet eşitsizliği konusunda Yemen’den sonra ikinci sırada geliyor.
