Suriye’de son günler epey hareketli geçiyor. ABD’nin Ankara Büyükelçisi ve Suriye Özel Temsilcisi Tom Barrack’ın temasları, “Ulus devlet İsrail için bir tehdit” vurgusu, Şam’ın İsrail tarafından bombalanması ve Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın “Ayrılıkçılara müdahale ederiz” açıklamaları… Ülkedeki son tabloyu Emekli Büyükelçi Ünal Çeviköz, Cumhuriyet’e kıymetlendirdi.
Türkiye, Esad rejiminin düştüğü 8 Aralık 2024’ten bu yana Suriye’nin siyasi birliğine ve toprak bütünlüğüne vurgu yapıyor. Ama bu birliğin tam manasıyla nasıl sağlanacağı soru işareti… Cihatçı Şam idaresi ile ülkenin kuzeydoğusunda bulunan Suriye Demokratik Güçleri’nin (SDG) mart ayında yaptığı entegrasyon muahedesi şimdi uygulamaya konmuş değil. 100 bini aşkın silahlı SDG’li kuzeyde fiili bir özerklik oluşturmuş durumda. Türkiye, PKK’nin silah bırakmasıyla sorunu çözmeyi tasarlarken bu, şu ana kadar gerçekleşmedi.
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, dün yaptığı basın toplantısında bir sefer daha “Ayrılıkçılığa müdahale ederiz” iletisi verdi. Öte yandan ülkenin güneyindeki Süveyda’da Dürziler ile Arap Bedeviler ortasında yaşanan çatışmalar sonucu İsrail’in Şam’ı bombalaması, cumhurbaşkanlığının ve savunma binalarının maksat alınması, Suriye’nin her türlü dışsal tesire açık olduğunu tekrar gösterdi.
‘SURİYE HİÇ TEK KİMLİKLİ OLMADI’
Peki mevcut tabloda Suriye, birliğini nasıl sağlayacak? Türkiye’nin söylemi bölgede geçerli olabilecek mi? Daha evvel Türkiye’nin Bakü, Bağdat ve Londra Büyükelçiliğini yapan, Dışişleri Bakanlığında Müsteşar Yardımcılığı misyonunda bulunan Emekli Büyükelçi Ünal Çeviköz, Cumhuriyet’in sorularını yanıtladı. Çeviköz, Türkiye’nin ‘siyasi birlik’ telaffuzunun Suriye’yi tek kimlik anlayışına indirgediğini, ancak 13 yıl süren iç savaşın ülkeyi sadece coğrafik olarak değil, siyasi, mezhebi ve etnik olarak da modüllü bir yapıya götürdüğünü söyledi.
İran, Rusya, ABD ve İsrail üzere aktörlerin müdahil olduğu bir düzlemde ‘birlik’ gayesinin lakin yerinden idareye dayalı, kapsayıcı ve çoğulcu bir modelle mümkün olacağını vurgulayan Çeviköz, “Kaldı ki tarihî olarak Suriye hiçbir vakit tek kimlikli bir ülke olmadı. Hasebiyle bugünkü gerçeklik üniter ancak merkeziyetçi olmayan, çeşitliliği tanıyan bir yine yapılanmayı zarurî kılıyor” kelamlarını kullandı.
‘TAMPON BİR YAPI OLUŞABİLİR’
Suriye’nin yine eskisi üzere istikrarsızlaşması halinde ise bölgede IŞİD, PKK ve YPG üzere yapıların ve hasebiyle kaosun ortaya çıkabileceğini belirten Çeviköz, “Bu, İran’ın nüfuzunu yine artırmasına, İsrail’in tampon bölge stratejisini genişletmesine, hatta ABD’nin yine durum almasına yol açabilir. Bu durum Türkiye açısından bir ‘jeopolitik sıkışmışlık’ manasına gelecektir. Şayet Suriye bir kere daha derinlemesine parçalanırsa, İsrail ile Türkiye ortasında fiili bir tampon yapı oluşabilir lakin bu yapı, ne coğrafik ne de siyasi olarak Türkiye’nin lehine olur” dedi.
‘DIŞ VE İÇ TELAFFUZLAR ÖRTÜŞMÜYOR’
Emekli Büyükelçi Çeviköz öte yandan Türkiye Suriye’de ‘birlik’ daveti yaparken, MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli’nin “Biri Kürt biri Alevi iki cumhurbaşkanı yardımcısı olsun” kelamlarını kullanmasını kıymetlendirdi. Çeviköz, “Türkiye’de siyasi kimliklerin ve etnik, mezhebi aidiyetlerin anayasal seviyede tanındığı bir taban yok. Bu açıklama da ister istemez dış siyasetteki birlik telaffuzuyla iç siyasetteki pratiklerin örtüşmediği izlenimini doğuruyor” açıklamasını yaptı.
