İnsanlık tarihinin en çok merak edilen sorularından biri, mevtin akabinde şuurumuzun ne olacağı. Bu soruya farklı kültürler ve inanç sistemleri değişik karşılıklar verirken, bilimsel dünyada da çeşitli teoriler ortaya çıkıyor. Bazıları mevtten sonra hiçbir şeyin olmadığını savunurken, bazıları ise ahiret ya da reenkarnasyon üzere kavramlarla bu soruya karşılık arayabiliyor. Hatta, hayat ve vefat ortasındaki “üçüncü durum”u bahis alan yeni bir teori bile var.
Chip’te yer verildiği üzere mevtten sonra şuurumuza ne olduğuna dair net bir gerçek karşılık olmasa da pek çok dikkat alımlı teori ve araştırma bu gizemi çözmeye yönelik katkılar sunuyor. Bu alandaki kıymetli çalışmalardan biri, New York Üniversitesi Langone Tıp Fakültesi’nde misyonlu kardiyopulmoner resüsitasyon uzmanı Doç. Dr. Sam Parnia’nın araştırmaları. Parnia, “Bilinçli Vefat: Ömür ve Vefatı Manaya Biçimimizde İhtilal Yaratan Yeni Bilim” isimli kitabında, ömür ve vefat üzerine yapılan yeni bilimsel araştırmaları inceliyor. Katıldığı bir University of Chicago podcast’inde Parnia, “CPR keşfedilene kadar hayat ve vefat çok net bir formda birbirinden ayrılmıştı. Fakat kalbi duran ve vefat eşiğinden geçen birçok kişinin çok canlı ve kozmik tecrübeler yaşadığını gözlemledik. Bu tecrübeler, çoklukla ‘ölüme yakın deneyimler’ olarak tanımlanıyordu” diyor.
Parnia, bu tabirin birinci ortaya çıkışını ise şu halde açıklıyor: “O devirde, insanların biyolojik vefattan sonra geri dönebileceği düşünülmüyordu. Bu yüzden bu cins tecrübelere ‘ölüme yakın’ denmişti. Lakin artık bu terimi yanlışsız bulmuyoruz ve ‘hatırlanan vefat deneyimi’ kullanıyoruz.”
Michigan Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde vazifeli Doç. Dr. Jimo Borjigin, yaşam dayanağı sonlandırılan dört hasta üzerinde yaptığı çalışmayla bu alanda kıymetli bilgiler sunuyor. Çalışmada, iki hastada mevt anında beyin faaliyetlerinde ağır bir aktivite gözlemlenmiş. Bu aktivitenin, hayal görme, halüsinasyonlar ve değişmiş şuur halleriyle bağlantılı olduğu belirtiliyor. Başka iki hastada ise bu tıp bir aktivite kaydedilmemiş.
Michigan Şuur Bilimleri Merkezi’nin kurucu yöneticisi Dr. George Mashour, bu bulgularla ilgili yaptığı açıklamada, “Ölüm sürecinde fonksiyonunu kaybeden bir beyinden bu kadar canlı bir tecrübenin nasıl ortaya çıktığı, nörobilim açısından bir paradokstur” tabirlerini kullanıyor.
Bununla birlikte, vefatla birlikte şuurun son bulduğuna inanan bireyler de mevcut. Bu inanç, birçok araştırma ve gelişmiş teknolojilerle insanların ömür müddetlerini uzatma eforlarını da beraberinde getiriyor. Bugün, mevt tarihi kestirim eden yapay zeka tabanlı uygulamalara olan ilgi, bu hususta pek çok insanın merakını gözler önüne seriyor.
Liège Üniversitesi araştırmacıları ise “hatırlanan mevt deneyimi”nin, birtakım hayvanların tehlike anlarında mevt taklidi yapmasına benzeri bir reaksiyon olarak görülebileceğini öne sürüyor. Öbür kimi araştırmacılar ise, bu cins tecrübelerin beynin kendini yine başlatmaya çalışmasından kaynaklanabileceğini savunuyor.
Birçok din ve spiritüel inanç da ruhun ölümsüzlüğüne inanıyor. İslam ve Hristiyanlık, vefat sonrası ömrü savunurken, Budizm’e nazaran ömrün sonu yeni bir hayatın başlangıcı. Pagan inançları ise, ekseriyetle vefat sonrası bir şey olduğuna inanır, lakin bu hususta farklı yorumlar mevcut.
