NATO’da Trump için gergin bekleyiş: Savunma harcamalarını artırmak mümkün mü, Türkiye ne diyor?
Getty Images Donald Trump NATO, yeni ABD Başkanı Donald Trump’ın 20 Ocak’ta vazifeye başlamasını tedirginlikle bekliyor.
İlişkilerdeki birinci imtihan savunma harcamaları olacak.
NATO’da mevcut karar nazaran üye ülkelerin gayrisafi yurt içi hasılalarının %2’sini savunma harcamalarına ayırmaları bekleniyor.
Trump, bu amacın %5’e yükseltilmesini istiyor.
NATO Genel Sekreteri Mark Rutte de sık sık Rusya’nın savunma yatırımlarındaki artışına dikkat çekiyor.
Hatta geçtiğimiz günlerde müttefikleri “Savaşta değiliz fakat barışta da değiliz” diyerek uyardı ve savunma harcamalarının artırılması davetinde bulundu.
Ancak İttifak’ın Avrupa kanadında ve Kanada’da bu yeni amacın gerçekçi olup olmadığı tartışılıyor.
NATO kulislerinde savunma harcamalarının %5’e çıkarılmasını destekleyen ülkelere rastlamak mümkün değil.
Genel kanı %2’nin üzerine çıkılması gerektiği fakat %3’ün daha gerçekçi olduğu tarafında.
Türkiye, 2024’te %2.09 ile birinci kere maksadın üzerine çıktı.
BBC Türkçe‘ye konuşan Türk yetkililer, Ankara’nın önümüzdeki yıllarda da %2 amacının üzerinde kalacağını iddia ediyor.
NATO’nun savunma harcamaları konusunda son kararını Haziran ayına kadar vermesi bekleniyor.
TRUMP NE İSTİYOR?
Trump, seçim kampanyasının başında NATO’da siyaset değiştirme niyetini açıkça ortaya koydu.
Hatta savunma harcamalarını artırmayan ülkeleri Rusya’ya karşı savunmayacağını dahi ima etti.
Trump bu söylemi birinci kere 2018’deki NATO Doruğu’nda kapalı kapılar arkasında lisana getirmişti.
Sonrasında 2022’deki bir aktiflikte bu bakış açısını tekrarladı.
Getty Images ABD’de başkanlık seçimlerini kazanan Donald Trump 20 Ocak’ta ikinci kere başkanlık koltuğuna oturacak. 10 Şubat 2024’te Güney Carolina’daki seçim mitinginde ise bir adım daha ileri gitti.
Trump bu mitingde, mali yükümlülüklerini yerine getirmediğini düşündüğü NATO müttefiklerinden rastgele birine saldırması için Rusya’yı “teşvik edeceğini” söyledi.
Trump, NATO üyelerine hitaben “Ödemek zorundasınız! Faturalarınızı ödemek zorundasınız” dedi.
PAZARLIK TAKTİĞİ Mİ?
Brüksel’de Trump’ın birinci vazife devrinde ortaya koyduğu öngörülemezliğe dikkat çekiliyor.
Bu bağlamda son çıkışlarının blöf mü gerçek mi olduğunu anlamanın zorlaştığı yorumları yapılıyor.
Trump’ın %5 çıkışı birden fazla etraf tarafından pazarlık taktiği olarak bedellendiriliyor.
Trump’ın birinci misyon periyodunda yaptığı üzere şok tesiri yaratma ve çıtayı yüksekte tutarak maksadın mümkün olduğu kadar üst çıkmasını sağlama yaklaşımı izlediği yorumları yapılıyor.
Trump geçmiş devirde de evvel %4 vurgusu yapmış fakat sonrasında bu oran konusunda ısrarcı olmamıştı.
‘SAVAŞTA DEĞİLİZ LAKİN BARIŞTA DA DEĞİLİZ’
Hollanda Başbakanı olduğu devirde Trump’la yakın bir alaka kuran NATO Genel Sekreteri Mark Rutte savunma harcamaları amacının artırılmasına yönelik davetleri hakikat buluyor.
Rutte, Ukrayna savaşından bu yana Rusya’nın savunma yatırımlarındaki artışa dikkat çekerek müttefik ülkeleri hareketlendirmeye çalışıyor.
Getty Images Almanya Başbakanı Olaf Scholz ve NATO Genel Sekreteri Mark Rutte, 14 Ocak’ta Baltık Denizi güvenliği ile ilgili bir toplantıda biraraya geldi. Toplantıda buradaki “Rus gölge filosuna” karşı operasyon kararı alındı. Mesela 13 Ocak’ta Avrupa Parlamentosu Dışişleri Komitesi’ndeki konuşmasında, “Savaşta değiliz fakat barışta da değiliz” dedi.
Mevcut amacı tutturma uğraşlarını takdir ettiğini söyleyen Rutte, bu konuşmada “Yüzde iki muhakkak kâfi değil. Müttefiklerin önümüzdeki yıllarda inançta kalmak için %2’den çok daha fazla harcama yapması gerekecek” dedi.
Rutte, ABD’nin hala NATO’da harcanan tüm paranın %60’ından fazlasını üstlendiğini vurguluyor.
NATO’da yapılan hesaplar 2024’te müttefiklerin toplam savunma harcamalarının 1.4 trilyon dolar olacağına işaret ediyordu.
Bu ölçüde ABD’nin hissesi yaklaşık 968 milyar dolar, başka 31 ülkeninki ise toplam 507 milyar dolar olarak hesaplandı.
HANGİ ÜLKE NEREDE DURUYOR?
NATO kulislerinde de %5’i makul bulan bir isme rastlamak pek mümkün değil.
Hemen her ülke bu oranı tutturmanın siyasi ve ekonomik açıdan mümkün olmadığını vurguluyor.
Bununla birlikte genel kanı %2’nin de artık sürdürülebilir olmadığı yönünde.
İtalya Savunma Bakanı Guido Crosetto, 8 Ocak tarihinde yaptığı bir açıklamada tartışmalarla ilgili “Şu anda dünyadaki çabucak hemen her ulus için imkansız olan %5 olacağını sanmıyorum” dedi.
Ancak yeni gayenin %2’den fazla olacağı yorumunu yaptı.
Almanya Başbakanı Olaf Scholz ve 23 Şubat’ta yapılacak erken seçimlerde halefi olma ihtimali bulunan Hristiyan Demokrat Birlik (CDU) lideri Friedrich Merz de maksadı gerçekçi bulmuyo
Merz, bir Alman televizyonuna yaptığı açıklamada, “Yüzde 2, 3 yahut 5’lik amaçların temelde hiçbir değeri yok. Belirleyici olan kendimizi savunmak için gerekeni yapmamızdır” dedi.
Avrupa Parlamentosu Savunma Alt Komitesi Başkanı Marie-Agnes Strack-Zimmermann da Avrupa’nın harcamaları artırması gerektiğini söyledi lakin “keyfi” bir sayıya odaklanılmasına karşı ikazda bulundu.
Fransa‘da da %5 maksadı, mali açıkların boyutu nedeniyle erişilemez olarak niteleniyor.
NATO’nun ikinci büyük ordusuna sahip olan Türkiye 2014-2024 devrinde ortalama yüzde 1.58 düzeyindeydi.
Türkiye, 2024’te %2.09’la birinci kere gayenin üzerine çıktı.
TÜRKİYE ARTIŞA DAYANAK VERİYOR
Türkiye, mevcut güvenlik ortamında %2 oranının artırılmasını destekliyor.
Bununla birlikte yüzde 5 gayesi için belirlenmiş spesifik bir yaklaşım yok.
BBC Türkçe‘ye konuşan Türk yetkililer, NATO’da bu yıl belirlenecek kabiliyet maksatlarına ulaşılabilmesi için zati %2’nin olabildiğince üzerine çıkılması gerektiğinin altını çiziyor.
Aynı yetkililer, gerek F-16 modernizasyonu gerekse Eurofighter alımı üzere adımlarla Türkiye’nin %2’nin üstündeki pozisyonunu önümüzdeki yıllarda da pekiştirerek sürdüreceği görüşündeler.
Türkiye, NATO’daki müttefiklerine savunma harcamalarına odaklanılan bir periyotta üye ülkeler ortasındaki kısıtlamaların kaldırılmasının değerini de her fırsatta hatırlatıyor.
Türk yetkililere nazaran savunma harcaması kadar yetenek geliştirmek, üretim yapabilmek ve kuvvet yapısına katkıda bulunabilmek de kıymetli.
ÇÖZÜM YÜZDE 3 FORMÜLÜ MÜ?
Analizlerde en çok rastlanan oran ise %3.
Savaş senaryolarına hazırlıklı olunması gerektiğini belirten NATO Askeri Komite Başkanı Amiral Rob Bauer, Brüksel’de düzenlenen bir konferansta şöyle konuştu:
“Yeni planların uygulanabilir olması için gereken toplam oran gayrisafi yurt içi hasılanın %2’sinden çok %3’üne yakındır.”
Yüzde 3 oranının Trump’ı tatmin etmeyeceğini düşünenler ise %3,5’e işaret ediyorlar.
Her iki oran da %5’e kıyasla makul görünse de tutturulması yıllar alabilir.
Getty Images Trump’ın 2019 yılında katıldığı bir NATO Tepesi’nde önderler birarada Savunma harcamalarına ait %2 gayesi 2014’te belirlenmişti.
O tarihte gayesi yalnızca ABD, Yunanistan ve İngiltere tutturuyordu.
Aradan geçen 11 yıla karşın bu amacı hâlâ tutturamayan ülkeler var.
NATO’nun geçtiğimiz aylarda açıklanan son bilgileri, 2024’te 32 İttifak üyesinden 24’ünün maksadı aştığını gösteriyor.
Polonya %4.12’yle birinci sırada yer alırken bu ülkeyi Estonya (%3.43) ve ABD (%3.38) izliyor.
Yüzde 2’ye şimdi ulaşamayan NATO üyeleri ise Hırvatistan (%1.81), Portekiz (%1.55), İtalya (%1.49), Kanada (%1.37), Belçika (%1.30), Lüksemburg (%1.29), Slovenya (%1.29) ve İspanya (%1.28).
YENİ ORAN NE VAKİT NETLEŞECEK?
Konuya ait tartışmalar Trump daha misyonu devralmadan başladı.
Hatta Trump’ın takımıyla Avrupalı müttefik ülkelerin yetkilileri ortasında temas olduğu da medyaya sızdı.
Yeni orana ait kararın bugünden yarına netleşmesi kelam konusu değil.
Öncelikle her ülke kendi değerlendirmesini yapacak.
Bazı NATO üyesi Avrupa ülkeleri ikili ve çoklu temaslarla mevzuyu şimdiden masaya yatırıyor.
Sonrasında NATO içinde istişarelere geçilecek.
Konu öncelikle savunma bakanları seviyesinde ele alınacak.
Nihai kararın ise haziran ayında Hollanda’da yapılacak NATO Lahey Tepesi’ne kadar verilmesi öngörülüyor.
Orana ait kararın, NATO’daki her kararda olduğu üzere, oybirliğiyle alınması gerekiyor.
