Türkiye’deki en büyük dini yapılanmalardan biri olarak bedellendirilen Menzil Cemaati, son periyotta iç tansiyonlarla gündeme geliyor.
Cemaatin başındaki Abdülbaki Erol’un 2023’te vefatının akabinde kümeye yeni bir başkan belirlenmedi.
Oluşum içinde, Erol’ün üç oğlunun etrafında kümeler oluştu.
Bu kümeler ortasında cemaatle ilişkili mülklerin kullanım hakkı ve sahipliğiyle ilgili yaşanan tansiyon ise son haftalarda kamuoyuna yansıdı.
Bu bahiste cemaatin merkezi olan Adıyaman’daki Menzil Köyü’nde arbede yaşanırken kümelerden biri çeşitli kentlerde protestolar düzenledi.
Menzil Cemaati’nde yaşanan tansiyonla ilgili merak edilenleri inceledik.
Menzil Cemaati nedir?
Menzil, Nakşibendi tarikatının Halidiyye kolunun Türkiye’deki oluşumlarından biri.
2019 yılında ortaya çıkan, Diyanet İşleri Başkanlığı’na ilişkin olduğu argüman edilen, resmi görevlilerin bugüne kadar yalanlamadığı “Dini-Sosyal Teşekküller, Klâsik Dini-Kültürel Oluşumlar ve Yeni Dini Yönelişler” isimli raporda bu oluşuma da yer veriliyor.
Raporda oluşum hakkında, “Menzil kümesi ülkemizdeki benzeri yapılar içerisinde en çok taraftara sahip olanlardan biri olarak görülmektedir” değerlendirmesi yapılıyor.
Grup, 1902’de doğup 1972’de hayatını yitiren Abdulhakim Erol tarafından kuruldu.
Aslen Siirt’te yaşayan Erol ve aile üyeleri, Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki siyasi gelişmelerin akabinde Siirt’teki köylerinden ayrıldı ve 1971 yılında Adıyaman’ın Kahta ilçesinde bir köy satın alarak buraya yerleşti.
Bu köyün ismi olan Menzil dini oluşuma ismini verdi.
1970’li yıllarda Türkiye’nin farklı yerlerinden beşerler, kimi vakit kafileler halinde bu köyü ve pir olarak gördükleri Erol’u ziyarete başladı.
Kendisinin vefatından sonra yerine oğlu Muhammed Raşit Erol geçti.
Raşit Erol 1993’te hayatını kaybedince yerine geçen isim, kardeşi Abdulbaki Erol oldu.
Siyasete nasıl yaklaşıyorlar?
Menzil oluşumu yıllarca çeşitli sağ partilerle âlâ ilgiler kurdu, son seçimlerde ise Cumhur İttifakı’na takviye verdi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da Abdulbaki Erol’un mevti akabinde Hürriyet gazetesinde yayımlanan ilanında Erol için “ülkemizin manevi rehberlerinden” diye bahsetti.
15 Temmuz 2016’daki darbe teşebbüsünden sonra bürokrasiden tasfiye edilen Gülen yapılanması mensuplarının yerine farklı dini oluşumların üyelerinin getirildiği ve “Menzilcilerin” burada kritik bir rol üstlendiği savları son yıllarda gündemde.
Yetkililer bu savları kesin bir lisanla reddediyor.
2016’da dönemin sağlık bakanı Recep Akdağ, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM), Menzil’in bakanlıkta örgütlendiği argümanlarına şöyle tepki göstermişti:
“Sağlık Bakanlığı eğer herhangi bir küme ya da rastgele bir sebeple liyakat temeline bağlı olmayan görevlendirmeler yapmış olsaydı, bugün Dünya Sıhhat Örgütü’nün ve dünyanın en prestijli tıp mecmualarının takdirle bahsettiği büyük bir dönüşümü gerçekleştiremezdik. Bunlar büsbütün hayal mahsulü ifadelerdir.”
Eski İçişleri bakanı Süleyman Soylu da 2019 yılında TBMM’de milletvekillerinin sorularını yanıtlarken cemaatin İçişleri Bakanlığı’nda takımlaştığı tezlerini reddetti.
Soylu, “Bir tane göstersinler, bakanlığı bırakırım. Yeni bir operasyon yapmak istiyorlar bu oyuna gelmeyin” dedi.
Ekonomik ve toplumsal faaliyetleri neler?
Menzil oluşumunun yıllar içinde iktisat alanında da kıymetli bir atılım içinde olduğu görüldü.
Bunun en büyük göstergelerinden biri ise Menzil ile irtibatlı bir iş derneği olan Türkiye Müstakil Endüstrici ve İş Adamları Derneği’nin (TÜMSİAD) çalışmaları.
2005 yılında kurulan TÜMSİAD’ın üye yapısının tartısını Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler (KOBİ) oluşturuyor.
Dernek, cemaatle irtibatlı öteki sivil toplum örgütleriyle ortak çalışmalarda bulunuyor.
Abdülbaki Erol, 2023’te hayatını kaybettiğinde TÜMSİAD tarafından yapılan açıklamada, “Gavs-ı Sânî Pir Abdülbaki Elhüseyni hazretleri, tedavi gördüğü hastanede bugün ahirete irtihal etmiştir” tabiri kullanıldı.
Menzil kümesiyle temaslı etkin sivil toplum örgütleri de bulunuyor.
Bunların başında Semerkand Vakfı ve Beşir Derneği geliyor.
Bu vakıf ve dernekler yalnızca Türkiye’de değil; Endonezya, Afganistan, Somali, Suriye, Güney Afrika, Kazakistan, Bangladeş, Kuzey Makedonya, Arnavutluk, Azerbaycan üzere ülkelerde de faaliyet gösteriyor.
TÜMSİAD, Semerkand Vakfı ve Beşir Derneği yıllar içinde ortak tertipler yaptı.
31 Mart 2024 seçimlerinde Menzil cemaati AKP’ye takviyesini açıklarken; Semerkand Vakfı, Beşir Derneği, Gençlik Eğitim ve Kültür Konfederasyonu (Genç-Kon) ve TÜMSİAD bu dayanağı ortak açıklamayla kamuoyuna duyurdu.
Menzil’in basın ve yayın alanındaki çalışmalarının görünen yüzü ise Semerkand TV’yi de kapsayan Semerkand Yayın Kümesi oldu.
TV’de cemaat üyeleri programlar hazırlayıp sundu, cemaatin dini çizgisi doğrultusunda yorumlar yapıldı, cemaat önderlerinden Muhammed Raşit Erol’un hayatını anlatan “Menzil’de Bir Sultan” üzere programlar yayımlandı.
Abdülbaki Erol’un akabinde kim önder oldu?
Abdülbaki Erol, vasiyet olarak üç oğlunu birden “halife” olarak belirledi.
Dolayısıyla vefatının akabinde cemaatin başına tek bir başkan gelmedi.
Böylece Muhammed Saki Erol, Muhammed Mübarek Erol ve Muhammed Fettah Erol’un etrafında üç farklı küme oluştu.
Muhammed Mübarek Erol ve Muhammed Fettah Erol’un büyük ölçüde paydaşlık içinde hareket ettiği anlaşılıyor.
Gruplaşmalar nedeniyle Semerkand Vakfı’ndan iki başka vakıf daha çıktı.
Bunlar Buhara Vakfı ve Gucdevan Vakfı.
Bu üç vakıf tarafından yapılan ortak açıklamada, Muhammed Mübarek Erol’un Gucdevan Vakfı, Muhammed Fettah Erol’un Buhara Vakfı ile “ilim ve irşad hizmetlerini yürütecekleri, Semerkand Vakfı’nın ilkesel çatısı altında ve birtakım hizmetlerde ortak hareket edecekleri” belirtildi.
Muhammed Saki Erol ise babasının vefatından sonra Serhendi Vakfı’nı kurdu.
Ayrıca yardım çalışmaları için Nezir Vakfı’nı, yayıncılık için Dehlevi Yayınları’nı oluşturdu.
Serhendi Vakfı’nın birinci açıklamasında, vakfın Semerkand Vakfı, TÜMSİAD, Beşir Derneği ve Gençkon ile hiçbir bağının kalmadığı belirtildi.
Bu oluşum, “Serhendi grubu” olarak da isimlendirilmeye başladı.
Gerilimin kaynağı ne?
Sosyal medya paylaşımlarına da yansıdığı haliyle; cemaate ilişkin mescid, vakıf binası, dergâh, medrese üzere çeşitli yerlerin ortak kullanımında kümeler ortasında sıkıntılar yaşandı.
“Serhendi grubu” ve öbür kümelerden birbirlerine yönelik suçlayıcı açıklamalar geldi.
Kamuoyuna yansıyan açıklamalara ve kümelerin toplumsal medya paylaşımlarına bakıldığında üç kardeş ortasında, cemaat içindeki bir güç ve nüfuz çabası oluştuğu imajı ortaya çıkıyor.
Yüzeye çıkan son tansiyonun ise cemaatle kontaklı arazi ve bina üzere mülklerin kullanım hakkı ve mülkiyetiyle ilgili olduğu anlaşılıyor.
Taraflardan Muhammed Mübarek Erol ve Muhammed Fettah Erol’un bu hususta da birlikte hareket ettiği söz ediliyor.
Gruplar birbirini ne ile suçluyor?
14 Ocak’ta, Menzil Köyü’ndeki cami binasının yanına bir bina inşa edilmesi gayretleri üzerinden yaşanan tansiyon, kümeler ortasında taşlı sopalı arbedeye dönüştü.
Kavgaya jandarmalar müdahale etti.
Olay sonrası, Saki Erol’un oğlu Ragıp Erol görüntü ile yaptığı açıklamada kendileri dışındaki tarafları kastederek “Bunlar cami duvarına işedi” dedi.
Açıklamada, “Mescidler, dergâhlar, vakıflar, medreseler ve bunlara ilişkin malların idaresi mahallindeki sofi çoğunluğa aittir. Bu varlıkların idaresi kimsenin inhisarında değildir” sözleri kullanıldı.
“Serhendi grubundakiler” İstanbul, Sakarya ve İzmir’de hareketler yaptı.
Eylemlerde “Camiye kazma vuranlara hakkımız helal değildir” sloganı atıldı, “Ümmetin malını miras yaptınız” ve “Ümmet olarak razı değiliz” üzere pankart ve dövizler taşındı.
Diğer iki kardeşin destekçileri ise karşı açıklamalar yayımladı.
Bir açıklamada, “Gavs’ımız şimdi hayatta iken vakıf ve medreselerin tasarrufunu Muhammed Mübarek’e vermiştir. Semerkand Vakfı malları, mülkleri, medreseleri, eşyaları, paraları üzerinde yetkili bireyler dışında kimsenin tasarruf hakkı yoktur” tabirleri kullanıldı.
Eylemlerin eleştirildiği bir öteki açıklamada ise “Sorunları konuşma ve bağımsız hakemler huzurunda yüzleşmeye hazırız” tabiri kullanıldı.
Grupların takipçilerinin de toplumsal medyada da birbirlerine yönelik sert suçlamalara devam ettiği görüldü.
