Bunları düşünmek bile size iğrenç geliyorsa, kabin kapısını dirseğinizle açıyor, ayağınızla sifonu çekiyor yahut klozeti tuvalet kağıdıyla kaplayıp oturarak işinizi görmeye çalışıyor olabilirsiniz. Pekala, yalnızca klozete oturarak nitekim hastalık kapabilir misiniz? Yoksa birtakım insanların temastan kaçınmak için kullandıkları bu karmaşık teknikler büsbütün gereksiz mi? Mikrobiyologların bu mevzudaki görüşleri şöyle.
(Muhtemelen) kapmayacağınız şeyler
“Teorik olarak, evet [tuvalet oturağından hastalık kapabilirsiniz] lakin bu risk çok düşük” diyor Güney Florida Üniversitesi halk sıhhati ve mikrobiyoloji profesörü Jill Roberts.
Cinsel yolla bulaşan hastalıkları (CYBH) ele alalım. Gonore (bel soğukluğu) ve klamidya üzere hastalıklara neden olan bakteri ve virüslerin birden fazla, bir organizmanın bedeni dışında, tuvalet oturağı üzere soğuk ve sert bir yüzeyde uzun mühlet yaşayamaz.
Bu nedenle, CYBH’lerin birçoklarının yalnızca cinsel organların ve beden sıvılarının direkt teması yoluyla bulaşabileceği düşünülüyor. Yani kirli tuvaletlerden kaçınmak ve hijyene dikkat etmek elbette güzel lakin bu büyük tasa kaynağı olmamalı. Roberts, cinsel yolla bulaşan hastalıklar klozetlerden kolay kolay bulaşsaydı herkeste “sık sık görülürdü” diyor.
Mikrobiyoloji uzmanı, kan yoluyla bulaşan bir hastalığa yakalanma riskinin de düşük olduğunu söylüyor. Tuvalet koltuğunda kan lekesi olsa bunu esasen görür ve kaçınırsınız. Ayrıyeten cinsel aktivite yahut kontamine iğnelerle enjekte olmadan kan yoluyla bulaşan patojenlerin kolay kolay bulaşması mümkün değil.
Roberts’a nazaran, diğer birinin idrar yolu enfeksiyonunu (İYE) klozetten kapma mümkünlüğü da tıpkı derecede düşük. Tuvalet koltuğundan idrar yoluna dışkı bulaştırırsanız İYE kapabilirsiniz ancak bunun için büyük ölçüde dışkı gerekir. “Kendi dışkınızı genital bölgenize çok yakın bir formda silerek İYE’ye yakalanma olasılığınız çok daha yüksektir” diye ekliyor.
Neler bulaşabilir?
Cinsel yolla bulaşan hastalıklara yol açan kimi patojenler tuvalet oturaklarında daha uzun müddet canlı kalabilir. Genital siğillere neden olan insan papilloma virüsleri (HPV), birkaç faktöre bağlı olmakla birlikte, yüzeylerde bir haftaya kadar kalabilir.
Nevada’daki Touro Üniversitesi’nde mikrobiyoloji ve immünoloji profesörü olan Karen Duus, HPV’nin el dezenfektanlarına dirençli olabileceğini ve virüsün sert, kollayıcı protein kabuğunu yok etmek için yüzde 10 konsantrasyonda çamaşır suyu gerektiğini söylüyor.
Aslında bu virüsler yalnızca genital bölgenizin cilt bariyeri bozulmuşsa, örneğin tuvalette otururken kızarıklık yahut yara varsa bedeninize girebilir. Bu nedenle, HPV çoklukla oral, anal ve vajinal seks üzere cinsel cilt teması yoluyla bulaşır.
ABD’deki çevrimiçi sıhhat hizmeti şirketi Treated.com’un klinik sorumlusu Daniel Atkinson, teorik olarak, genital herpes enfeksiyonu olan bir kişinin virüsü klozete bulaştırabileceğini ve cildi yaralı yahut bağışıklık sistemi zayıf olan sonraki kullanıcıların risk altında olabileceğini söylüyor. Lakin Atkinson’a nazaran bunun mümkünlüğü düşük.
Peki, klozeti tuvalet kağıdıyla kaplamalı mı yoksa klozete temas etmeden çömelmeli miyiz?
Tuvalet koltuğuna oturmadan evvel kağıt sermek genel tuvaleti kullanmanın en pak yolu üzere görünebilir. Araştırma kümesi YouGov’un 2023 yılında yaptığı bir ankete nazaran, Amerikalıların yaklaşık yüzde 63’ü genel tuvaleti kullanırken oturuyor, lakin bunların yaklaşık yarısı evvel klozeti tuvalet kağıdıyla kaplıyor. Tıpkı ankete nazaran yaklaşık yüzde 20’si de bu tuvaletleri çömelerek kullanıyor.
Tuvalet kağıdı yahut tuvalet kapağı sizi patojenlerden korumayacaktır. Bunlar gözenekli gereçlerden yapılmıştır, bu nedenle mikropların sızmasını ve cinsel organlarınıza temas etmesini engelleyemezler.
Ohio State Üniversitesi Wexner Tıp Merkezi’nde pelvik sıhhat alanında klinik uzman olan Stephanie Bobinger’e nazaran, çömelme potansiyel olarak faydadan çok ziyan verebilir.
Kadınlar tuvalete çömelerek idrarını yaparken pelvik taban ve pelvik kemer kaslarını kasarlar. Bu, mesaneden idrar akışını mahzurlar ve daha fazla ıkınmak zorunda kalarak pelvise gereksiz baskı uygular. Ayrıyeten, bayanlar bu sırada mesanelerini büsbütün boşaltamayabilirler ve bu da bazen idrar yolu enfeksiyonuna yol açabilir.
Asıl sorun ellere bulaşan bakteriler
Aslında, tuvalette hastalık kapma riski genel olarak klozetle genital temastan kaynaklanmaz.
Roberts, bunun yerine, klozete dokunan ellerinizin, sizin yahut diğerlerinin beden unsurlarından kaynaklanan küçük parçacıklardaki bakteri yahut virüslerle kontamine olmasından ve akabinde bu kirli ellerinizle yüzünüze ve ağzınıza dokunduğunuzdan kaynaklandığını söylüyor.
“Asıl tehdit ellerinizden ağzınıza bulaşan bakterilerde” diyor.
Öncelikle, klozete sıçrayan dışkı parçacıkları Escherichia coli, Salmonella, Shigella, Staphylococcus yahut Streptococcus üzere patojenler içerebilir. Bunlar yutulduğunda, mide bulantısı, kusma ve ishal üzere gastrointestinal semptomlara yol açabilirler.
Dışkı ayrıyeten norovirüs kalıntıları da içerebilir. Bu son derece bulaşıcı patojen, kontamine yüzeyler, yiyecek yahut içecekler ya da hasta biriyle direkt temas yoluyla basitçe yayılır. Norovirüs çok sağlamdır. Birtakım yüzeylerde iki aya kadar canlı kalabilir ve çok az bir ölçüsü bile insanı hasta etmeye kâfi.
Bir araştırmaya nazaran, Covid-19 ve adenovirüse kıyasla, banyoda kontamine yüzeylere dokunarak norovirüs ile enfekte olma olasılığımız daha yüksek. Adenovirüs, enfekte olan birçok şahısta soğuk algınlığı yahut grip gibisi semptomlara, yaşlı yahut bağışıklık sistemi zayıf olanlarda ise daha önemli hastalıklara yol açan bir patojen.
Yine de bu biçimde hastalanma riski düşük olabilir. Roberts, “Tuvaletler sistemli olarak temizleniyor” diyor. Mikrobiyoloji öğrencilerinin farklı yüzeylerdeki mikroplar için sürüntü aldıklarında, bilgisayar laboratuvarında buldukları ölçünün tuvaletlerdekine kıyasla çok daha fazla olduğunu söylüyor.
Arizona Üniversitesi’nde viroloji profesörü olan Charles Gerba, “ABD’deki mesken tuvaletleri, üniversitede incelediğimiz genel tuvaletlerden çok daha fazla mikrop barındırıyor. Birçok yerde, konuttaki tuvaleti kullanmak yerine genel tuvaleti kullanmak [muhtemelen] daha güvenli” diyor.
Gerba’nın araştırmalarına nazaran, birden fazla yerde paklık takımları genel tuvaletleri günde birkaç kere silerken, birden fazla konutta tuvaletler haftada yalnızca bir kere temizleniyor. Gerba’nın laboratuvarına nazaran, mesken banyoları en az üç günde bir temizlenmeli.
‘Tuvalet püskürmesi’ne dikkat
Elbette birden fazla insan tuvaletteki yüzeylerle gereğinden fazla temas etmez. Ve birden fazla insan ellerini düşündüğümüzden çok daha az yıkasa da tuvaleti kullandıktan sonra çoklukla ellerinizi ağzınıza götürmediğiniz varsayılır. Lakin, tuvaletten hastalık kapmanın öteki bir yolu daha var.
Tuvalette sifonu çektiğinizde, klozetin içindeki mikroplar havaya fırlar ve her yere yayılır. Ve hala kabindeyseniz, sizin de her yerinize yayılır.
Matematiksel modeller, klozetin içinde bulunan parçacıkların yüzde 40-60’ının yayılabileceğini gösteriyor. Gerba, kimi insanların buna “tuvalet püskürmesi” olarak isimlendirdiğini söylüyor.
Zemin aslında en “mikroplu” yüzey
Araştırmalar, Clostridium difficile bakterisinin – sıhhat kurumlarında yaygın olan ve ortamdan yok edilmesi epey sıkıntı olan bir patojen – tuvalet sifonu çekildikten sonra havada çok uzaklara yayılabildiğini gösteriyor. Bu bakteri sporlar halinde yayılır ve solunabilir.
Bu nedenle, bu risk yalnızca klozetlerden değil, klozet kapaklarından, kapı kolları, sifonlardan, lavabo muslukları ve havlulardan kaynaklanır, ki bunlar direkt ellerinizle dokunduğunuz yerlerdir, diyor Gerba. En “mikroplu” yüzey aslında yerdir.
Banyolarda çoklukla idrar yahut dışkı ile ilişkilendirilmeyen, yalnızca hapşırma ve öksürme ile bağlantılı ek patojen izleri de bulunur. Örneğin, grip virüsü bazen tuvalet yüzeylerinde bulunabilir.
Tuvalette hastalıklardan nasıl korunabilirsiniz?
Evde yahut kamuya açık yerlerdeki tuvaletlerde enfeksiyon kapmamak için alabileceğiniz birkaç mantıklı tedbir var.
İngiltere’deki Loughborough Üniversitesi’nde su hijyeni mühendisi olan Elizabeth Paddy, eşyalara mümkün olduğunca az dokunmanızı öneriyor. (Paddy ‘aslında, tuvalet üreticilerinin tuvaletleri daha inançlı hale getirmenin bir yolu, dokunmadan çalıştırılan sifon sistemleri, sabunluklar, el kurutma makineleri ve daha fazlasını tasarlamaktır’ diyor.)
Tuvalet püskürmelerinden kaçınmak için sifonu çekerken kapağı kapatmak sorumlu bir seçim üzere görünebilir, lakin Gerba, “kapağı kapatıp açmanın bu bahiste pek bir fark yaratmadığını” söylüyor. 2024 yılında yaptığı araştırma, tuvalet püskürmelerindeki virüslerin, kapak kapalı olsa bile yanlara hakikat kaçabileceğini gösteriyor. Bunun nedeni, kapakların tuvalet koltuklarına tam olarak uymaması ve genel tuvaletlerin daha az su tüketmek için daha yüksek basınçlı sifonlara sahip olmasıdır.
Aslında Paddy, tuvalet üreticilerinin, insanların kapağa dokunduktan sonra ezkaza tuvalet koltuğuna da dokunmasını önlemek için tuvaletlerden kapakları büsbütün kaldırması gerektiğini düşünüyor. “Kapak nitekim de ileriye dönük bir tahlil değil” diyor.
Paddy, klozet ve klozet kapağı ortasına yerleştirilen gözetici kalkanlar üzere daha tesirli tedbirler olduğunu söylüyor. Paddy, bu kalkanların şu anda sıhhat kurumlarında hemşireleri ve tabipleri hastaların sifonla attığı patojenlerden korumak için yaygın olarak kullanıldığını belirtiyor. Ayrıyeten, banyoların havasını ve yüzeylerini sterilize etmede tesirli olduğu kanıtlanmış hava spreyleri de var. Bu spreyler, tuvalet “püskürmesi” yoluyla patojenlerin yayılmasını önlemeye yardımcı oluyor.
Başka bir seçenek de sifonu çekip çabucak kabinden çıkmak. Gerba ayrıyeten, diğeri çıktıktan sonra genel tuvalete girmeden evvel 10 dakika beklemeyi öneriyor, fakat bunu uygulamada gerçekleştirmek güç olabilir.
Tuvalette cep telefonu kullanımı
Bir de cep telefonları var. Roberts, tuvalet kabinindeyken telefonunuzu kullanmamanızı tavsiye ediyor. Telefonunuzu her yere götürdüğünüz, her yere koyduğunuz ve daima dokunduğunuz için aslında son derece kirli. Tuvalete götürürseniz, kabinin etrafına sıçrayan patojenlere temas etme riski vardır ve ellerinizi yıkadıktan sonra bile bunları yanınızda taşırsınız.
Yapabileceğiniz en kolay şey, tuvalete gittikten sonra her vakit çabucak ellerinizi yıkamak, diyor Gerba. El yıkamanın en az 20 saniye sürmesi gerektiğini belirtiyor. ABD’de yapılan bir araştırmada birden fazla kişinin bu mühletin yarısı kadar vakit harcadığını ve insanların yalnızca yüzde 20’sinin ellerini gereğince yıkadığının tespit edildiğini hatırlatıyor.
Bu nedenle, genel tuvalette hastalık kapmamak için ellerinizi yıkayın. Ayrıyeten el dezenfektanı da kullanarak ekstra tedbir alın; bu yalnızca el yıkamaktan çok daha fazla muhafaza sağlar. Tuvaletlerde saklı patojenlerin tasası uykunuzu kaçmasın, zira risk (muhtemelen) düşündüğünüzden daha düşük.
