Kendini Anlatmanın Kırılgan Gücü: Gülten Dayıoğlu’nun Bende Kalmasın Üzerine

Bazı kitaplar vardır, sadece bir muharririn kaleminden dökülmez; bir toplumun belleğinden, bir jenerasyonun hasretlerinden, çocuklukta yarım kalan düşlerden süzülür sayfalara. Gülten Dayıoğlu’nun Bende Kalmasın isimli yapıtı da tam bu çizgide yer alıyor. Sadece bir otobiyografi değil bu kitap; bir iç dökme, bir kelam verme, bir suskunluğu nihayet sözlere çevirme hali. Ve evet, bir muharririn, en çok da bir çocuğun—Fadiş’in—içinden yazılmış hakikat.

Dayıoğlu’nun edebiyatı, yıllar boyunca çocuklara hitap eden parlak, umut yüklü kıssalarıyla tanındı. Fadiş, bu yolda bir kırılma anıydı; sırf edebiyat tarihinde değil, binlerce okurun kalbinde bir yer açan roman oldu. Lakin bu sefer Dayıoğlu, Fadiş’in akabinde anlatılmayanı anlatıyor. Yıllardır kendisine yöneltilen “Fadiş sonra ne oldu?” sorusunun karşılığını sırf okura değil, kendine de vermek istercesine kaleme alıyor Bende Kalmasın’ı. Ve bu karşılık, sandığımızdan çok daha derin, çok daha hüzünlü ve çok daha insani.

Sessizce Büyüyen Bir Karakter: Fadiş’in İçindeki Gülten

Kitap, klasik manada bir hayat hikayesi değil. Gülten Dayıoğlu, anlatıcı ile anlatılan ortasında kurduğu uzaklıkla bir çeşit müdafaa zırhı örerken, her satırda bu zırhı da inceltiyor. Üçüncü tekil anlatıcıyı tercih etmesi bir kaçış değil; bilakis, kendini daha gerçek bir lisanla anlatabilmenin yolu. Zira Gülten’in içindeki Fadiş, asla çocuklukta kalmamış; büyümüş, direnmiş, kırılmış lakin asla vazgeçmemiştir.

Bu nedenle Bende Kalmasın, bir bayan müellifin kendi varlığını tekrar yazdığı, geçmişin puslu aynasına döndüğü bir anlatı. Gülten Dayıoğlu, çocukluğun mahrem alanlarını büyük bir açıklıkla gözler önüne seriyor. Şimdi kundakta bir bebekken donma tehlikesi geçiren Fadiş’in, ekmek fırınına konularak hayatta kalma hikayesi, sadece bir hatırat değil, adeta bir yine doğum anlatısıdır. Bu sahnede Anadolu’nun kadim efsanelerini, halk inançlarını ve hayatta kalma çabasını iç içe örüyor Dayıoğlu; gerçekle düş, acıyla dirayet ortasındaki çizgi silikleşiyor.

Belleğin Kıyısında Bir Toplumun İzleri

Bende Kalmasın, ferdî bir kıssanın çok ötesinde, Türkiye’nin toplumsal belleğinde derin izler bırakan bir vakit dilimine de ışık tutuyor. 1940’ların kasaba hayatı, halk ortasında kulaktan kulağa yayılan inançlar, bayanların sessiz fakat kararlı direnişleri ve devletin kapısında bekleyen umutlar… Tüm bunlar, Fadiş’in gözünden aktarılan bir çocuğun yaşanmışlıklarıyla harmanlanıyor.

Çakır gözlü komşunun duaları, yıldız biçiminde bacakta beliren bir leke, kaybolan ve sonra su kıyısında bulunan bir çocuk… Bunlar sırf anlatının ögeleri değil; Anadolu’nun kolektif bilinçaltına ilişkin metaforlar. Dayıoğlu, bu metaforları süs olsun diye değil; mana olsun, iz bıraksın diye yazıyor. Ve o izler, Fadiş’in bacağındaki leke üzere, kolay kolay silinmiyor.

Kadınlık, Yoksulluk ve Sessiz Direniş

Fadiş’in ve onunla özdeşleşen Gülten’in hayatı, kadınlık tecrübesinin derin bir katmanını da gün yüzüne çıkarıyor. Cemile’nin varlığı, annelik üzerinden bir fedakârlık değil, şahsen bir direnişin ismi. Her şeye karşın hayatta kalmayı, kızını müdafaayı, toplumun baskılarına karşın umut etmeyi başaran bu anne figürü, Dayıoğlu’nun edebiyatında sıkça karşımıza çıkan güçlü bayan karakterlerinin de kaynağını oluşturuyor.

“Bizim konutumuz yok mu anne?” diye soran bir çocuğun sesinde, yalnızca bir yersizlik değil, bir aidiyetsizlik, bir yersizlik duygusu da saklıdır. Dayıoğlu, bu yersizliği, satır ortalarına değil, metnin tam ortasına yerleştiriyor. Böylelikle okur, yalnızca Fadiş’e değil, kendi çocukluğuna da dokunuyor.

Hatırlamak, Anlatmak ve Helalleşmek

Bende Kalmasın, ismini hak eden bir kitap. Zira bu anlatı, bir nevi helalleşme metni. Okurla, kendisiyle, geçmişiyle, susturulmuş olanla yapılan bir yüzleşme. Gülten Dayıoğlu, hayatının doksanıncı yılında sırf yazmakla kalmıyor; tıpkı vakitte hatırlıyor, anlatıyor ve paylaşmak istiyor. Anımsamanın acı verdiği kadar güzelleştirdiğini de bilen bir bilgelikle.

Bu kitap, Fadiş’i tanıyanlar için bir veda değil; tam aksine, onunla tekrar tanışma fırsatı. Ve Gülten Dayıoğlu’nun edebiyata, yaşama ve direnişe dair söylediği son kelam değilse bile, en içten, en çıplak kelamlarından biri.