Rusya’nın doğusunda yer alan Kamçatka Yarımadası, 30 Temmuz 2025’te şiddetli bir sarsıntıyla sarsıldı. 8,8 büyüklüğündeki bu güçlü zelzele, tsunami ikazlarına ve kısa periyodik paniğe neden olsa da, bölgede beklenenden çok daha az hasar görüldü. Bu durum, bölgedeki birçok yapının hâlâ Sovyet devrinden kalma binalardan oluştuğu gerçeğini hatırlattı ve akıllara şu soruyu getirdi: Sovyet mimarisi nitekim ne kadar sağlam?
SOVYET PERİYODU YAPILARIN GÜCÜ NEREDEN GELİYOR?
Sovyetler Birliği periyodunda inşa edilen pek çok bina, bilhassa sarsıntı riski yüksek bölgelerde, o devrin mühendislik anlayışına nazaran güçlendirilmiş betonarme tekniklerle yapılmıştı. Bu yapıların en dikkat çeken özelliği, kalın duvarları, sağlam temelleri ve kolay, fonksiyonel tasarımlarıydı.
Kamçatka üzere sismik aktivitelerin sık görüldüğü bölgelerde, Sovyet mühendisleri birtakım projelerde sarsıntı riskini göz önünde bulundurmuş ve ekstra güçlendirme uygulamışlardı. Bu sayede, 30 Temmuz’daki sarsıntıda de görüldüğü üzere, birçok eski Sovyet apartmanı önemli bir yapısal hasar almadan ayakta kalabildi.
ANCAK HER SOVYET BİNASI TIPKI DEĞİL
Uzmanlar, Sovyet periyodunda inşa edilen tüm yapıların tıpkı standartlarda olmadığını hatırlatıyor. Örneğin; süratli nüfus artışı devirlerinde, düşük maliyet ve sürat için inşa edilen kimi “panel blok” binalar (Khrushchyovka ve Brezhnevka tipleri), çağdaş sarsıntı yönetmeliklerine nazaran zayıf kabul ediliyor.
1995 yılında Rusya’nın Neftegorsk kentinde meydana gelen 7,1 büyüklüğündeki zelzelede bu tip binaların çok sayıda yıkılması, yapı kalitesindeki farkların ne kadar kritik olabileceğini göstermişti.
SOVYET MİMARİSİ: SAĞLAM, PRATİK VE SOĞUK
Sovyet mimarisinin soğuk ve kasvetli olması tesadüf değil; ideolojik bir tercihti. Sovyet mimarisinin temelinde “işlevsellik” ve “kolektivizm” ideolojisi yatar. 1950’lerden itibaren, artan konut muhtaçlığına süratli tahlil bulmak için tasarlanan bu yapılar; süsten uzak, pratik ve seri üretime uygun halde planlanmıştır.
Betonarme panel bloklar: Süratle üretilebilen prefabrik paneller, milyonlarca insanın konut muhtaçlığını çözmek için kullanıldı.
Estetik yerine dayanıklılık: Sarsıntı neslindeki kentlerde kalın duvarlar ve ekstra donatılarla inşa edilen binalar, birtakım büyük zelzelelerde ayakta kalmayı başardı.
Soğuk ve katı tasarım: Sosyalist ideoloji, gösterişten uzak, sade ve birbirine benzeyen yapıları öne çıkardı.
DÖNEMİN MİMARİ AKIMLARI
Sovyet mimarisinde vakitle farklı devirler ve tarzlar öne çıktı:
Stalin periyodu (1930’lar – 1950’ler):
Daha anıtsal ve görkemli yapılar inşa edildi.
Kolonlar, kemerler ve süslemeler kullanıldı.
Moskova’daki “Yedi Kız Kardeş” gökdelenleri üzere yapılar, bu devrin tipik örnekleridir.
Kruşçev devri (1950’lerin sonları – 1960’lar):
Hızlı kentleşme ve maliyet dertleri nedeniyle sade, düşük maliyetli konutlar üretildi.
“Khrushchyovka” ismi verilen prefabrik betonarme apartmanlar yaygınlaştı.
Küçük ve fonksiyonel daire planları öne çıktı.
Brejnev periyodu (1960’lar – 1980’ler):
Daha büyük blok apartmanlar (“Brezhnevka”) inşa edildi.
Modernizm tesiriyle, cephelerde süslemeden büsbütün vazgeçildi.
Yapılar, tek tip gri renk ve köşeli sınırlarıyla dikkat çekti.
