Bolivya’nın Caracollo bölgesinde yapılan hafriyatlarda, İnka İmparatorluğu’ndan evvel varlık göstermiş ve MS 1000 civarında ortadan kaybolmuş Tiwanaku uygarlığına ilişkin olduğu düşünülen antik bir tapınağın kalıntıları keşfedildi. Palaspata ismi verilen bu dev yapı, daha evvel Tiwanaku’nun ulaştığı düşünülmeyen bir alanda ortaya çıkarılması nedeniyle bilim dünyasında heyecan yarattı. Araştırmacılar, keşfin And Dağları’nın en gizemli toplumlarından birinin dini, ekonomik ve siyasi yapısına ışık tutabileceğini belirtiyor.
TİWANAKU KİMDİ?
Tiwanaku uygarlığı, günümüz Bolivya’sındaki Titicaca Gölü Havzası’nda yaklaşık MS 700’de gelişmeye başladı. Güçlü coğrafyada tarım yapmak güç olduğu için lama kervanlarıyla ticarete yöneldiler. Başşehir Tiwanaku, yalnızca ticaretin değil tıpkı vakitte dini ve kültürel etkileşimin de merkeziydi.
Pennsylvania State Üniversitesi’nden arkeolog Dr. José Capriles, “Tiwanaku, dış tesir olmadan gelişmiş karmaşık bir devlet yapısıydı. Ziraî toplumların birleşiminden doğdu ve güçlü bir toplumsal hiyerarşi geliştirdi” dedi.
Uygarlığın tesirleri, bugünkü Bolivya’nın yanı sıra Peru’nun güneyine ve Şili’nin kuzeyine kadar uzanmış olabilir. Lakin MS 1000’li yıllarda kuraklık, çevresel bozulma ve toplumsal çatışmalar nedeniyle çöktüğü düşünülüyor.
PALASPATA: STRATEJİK BİR TAPINAK
Yeni bulunan Palaspata tapınağı, Tiwanaku’nun bilinen hudutlarının yaklaşık 210 kilometre güneyinde, Wonsan kentine yakın bir bölgede ortaya çıkarıldı. Araştırmacılar, yapının Tiwanaku mimarisine mahsus teraslı platform ve gömülü avlu üzere ögeler barındırdığını belirledi.
Capriles, “Bu bölgede beklenmedik bir buluntu. Buradaki varlığı, Tiwanaku’nun ticaret yollarını hem ekonomik hem de dini açıdan denetim etme uğraşını gösteriyor” dedi.
Tapınak, bugünkü La Paz–Cochabamba otoyolu üzerinde, antik devirde üç farklı ticaret yolunun birleştiği noktaya yakın bulunuyor. Bu da Palaspata’nın yalnızca bir dini merkez değil, tıpkı vakitte bir “geçit noktası” olarak fonksiyon gördüğünü düşündürüyor.
TAPINAĞIN YAPISI VE RİTÜELLER
Drone imgeleri ve 3D modelleme çalışmaları sayesinde tapınağın 125 metreye 145 metre boyutlarında olduğu belirlendi. Kompleks, merkezde bir avlu ve etrafında 15 odayla adeta bir kent bloğunu andırıyor.
Ana girişin batıya, ekinoksa hizalanmış olması, yapının dini merasimlerde kullanıldığını gösteriyor. Evvelki hafriyatlarda Tiwanaku toplumuna ilişkin keru bardakları ve bitki-hayvan sembolleri bulunan seramikler ortaya çıkmıştı. Bu buluntular, tapınağın büyük merasimler, toplu içkiler ve kutlamalar için kullanıldığını düşündürüyor.
Georgia State Üniversitesi’nden antropolog Dr. Nicola O’Connor Sharratt, “Tiwanaku yapıları çoklukla tabiat ile uyumlu olacak biçimde inşa edilirdi. Güneş döngülerine ve görünümdeki doğal ögelere değer verilir, bu da dini sembolizmlerini güçlendirirdi” dedi.
KAYIP BİR TOPLUMUN İZLERİ
Tiwanaku’nun neden ortadan kaybolduğu hâlâ kesin olarak bilinmiyor. Kuraklık, çevresel bozulma ve toplumsal ayaklanmalar üzere faktörlerin birlikte rol oynadığı iddia ediliyor.
Sharratt, “Tiwanaku, klasik devlet modellerine uymadığı için arkeolojide uzun mühlet göz gerisi edildi. Meğer karmaşık yapıları, dini ve ticari stratejileriyle kendi periyodunda güçlü bir uygarlıktı” değerlendirmesinde bulundu.
Palaspata’nın keşfi, bu uygarlığın sırf Titicaca etrafında değil, çok daha geniş bir bölgede tesirli olduğunu göstererek yeni sorular ortaya çıkarıyor.
