Hukukçu Yücetürk, yargıya olan güvensizliği anımsatarak Bolu faciasına dikkat çekti: ‘Savcılığın görevi tarihi’

Hukukçu Bülent Yücetürk, Bolu yangını ve akabinde yaşanan gelişmelerle ilgili Cumhuriyet’in sorularını yanıtladı.

– Siz uzun yıllar cumhuriyet savcılığı yaptınız, bu türlü bir felaketin akabinde nasıl bir yol izlenir?

Cumhuriyet savcısı, haberi alır almaz kanıtların kaybolmaması için olay yeri incelemesi yapmalı. Savcı olay yeri incelemesini buyruğundaki kolluk görevlileriyle şahsen yapar. Bolu Cumhuriyet Başsavcılığı da hatanın işlendiğini öğrendiği andan itibaren görevlendirme yapıyor. Aslında felaketin büyüklüğü bir yana Cumhuriyet Savcılarının tüm hazırlık soruşturmaları bakımından Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin dikkat çektiği “etkin soruşturma” kuralına riayet etmesi gerektiği bir gerçek. Hele bu kadar çok can kaybının yaşandığı, hukuki/idari ve cezai sorumluluğun kime ilişkin olduğunun kamuoyu önünden tartışıldığı bu türlü bir olayda bu gereklilik daha da bariz olarak karşımıza çıkmakta.

‘CEZASIZLIK RİSKİ’

Burada sadece kamuoyunda oluşan haklı öfke ve beklentiyi yumuşatmak ismine göstermelik birkaç isim üzerinden soruşturma yürütülmesi ya da siyasi manada yetkili ve sorumlu bireylerin korunup kollanmasına ses çıkarılmaması, kanıtların toplanmasında özensiz davranılması; yargılama sonucunda ülkemizde maalesef artık olağan bir durum haline getirilen “cezasızlık” sonucunun doğmasına neden olabilir. Bilhassa son günlerde İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığınca yürütülen bir ekip soruşturmalarda, şimdi Hukuk Fakültesi’nde öğrenciyken hepimize öğretilen ceza hukukunun ve kozmik hukukun temel prensiplerinin ihlal edilmesinin tüm toplumda yarattığı “adalete güvensizlik” hissinin, toplumsal manada bir “nefes alamama” haline dönüştüğünü hepimiz görüyoruz. İşte bu nefessiz ortamda, insanlarımızın böylesi büyük bir ihmaller zinciri sonucunda ölmesinin cezasız kalmayacağını göstermesi manasında Bolu Cumhuriyet Başsavcılığı’na tarihi bir vazife düşüyor.

– Uzman görevlendirmesini başsavcılık mı yapıyor?

Kamuoyuna yansıyan bilgilerden edindiğimiz kadarıyla uzmanlara Başsavcılık vazife veriyor.

– O zaman Adalet Bakanı neden “korsan metin” dedi?

Çünkü bu raporda sorumluluğun tespiti açısından yapılan nitelendirmede Turizm Bakanlığı, İl Özel İdaresi ve valilik sorumlu tutulurken belediye dışarıda bırakıldı. Hazırlık soruşturması sürecinde uzman bireylerden alınan bir ön raporun “korsan metin” olarak nitelendirilmesi dikkat cazibeli. Lakin siyasi iktidarın ucu kendisine dokunan bir kusur tespiti kelam konusu olduğunda bunu yok sayma eğiliminin olduğunu hepimiz biliyoruz.

– “Korsan” denilen raporda misyon alanların el çektirildiği tezleri oldu. Sizin bilginiz var mı?

Bu teknik manada gerçek bir bilgi değil. Ekspere vazife verilmiş, uzman incelemesini yapmış, bir rapor hazırlamış ve başsavcılığa sunmuş. Artık o rapor başsavcılığın belgesine girdi. Ön rapor hazırlandıktan sonra, bunu hazırlayan bireylerin vazifeden el çektirilmesi üzere bir uygulama kelam konusu olamaz.

– Geçersiz sayılma ihtimali var mı?

Hayır. Savcı, şüphelinin aleyhine ve lehine olacak tüm kanıtları toplamakla yükümlüdür. Kanıt ayıklama üzere bir yol ve formül yoktur. Adalet Bakanı’nın “korsan” dediği uzman raporu şu anda başsavcılığın evrakında bulunuyor. Rapor belgeye girdiği için savcılık, bu raporu dikkate alır. Eksik bulabilir, eksik bulduğu raporla ilgili yeni bir görevlendirme yapabilir ki yaptı. Bundan sonra düzenlenecek asıl raporda, ön rapordaki tespitlerin dışında bir grup tespitler yer alır mı bunu şimdiden öngöremeyiz. Lakin alınan raporun geçersiz sayılması kelam konusu olamaz.

– Raporu kamuoyu gördü, savcılık neyi eksik bulmuş olabilir?

Bolu Belediyesi ile ilgili bir kıymetlendirme ve bir kusur atfetmedikleri, o istikamette bir inceleme yapmadıkları için eksik bulmuş olabilirler. Ön rapor ismi üzerinde olayın bir manada fotoğrafını çekmek için bir birinci adımdır. Olay mahallinde oluşabilecek beklenen değişiklikler gerçekleşmeden birinci haliyle gerekli tespit ve değerlendirmelerin yapılması amaçlanır. Soruşturmanın ilerleyen sürecinde daha detaylı bir rapor tabi ki alınabilir. Burada kıymetli olan oluşturulan takımın bağımsız ve tarafsız bir irade ile misyonlarının yapabilmelerinin yerini hazırlamaktır.

‘ADRESE TESLİM OLMAMALI’

Son günlerde kamuoyuna yansıdığı formuyla; siyasi iktidarın yargı üzerindeki tesiriyle, birtakım soruşturmalarda şüpheliler hakkında tutuklama kararları verilmesi için belli şahıslardan adrese teslim raporlar temin etme eğiliminin bu olayda yer bulmayacağına inanmak istiyorum. Kaldı ki uzman raporunu ben de okudum. Teknik manada çok detaylı, kâfi bir rapor olduğu anlaşılıyor.

– Bolu Belediyesi kelam konusu raporda yer alabilir miydi?

Bolu Belediyesi’nin durumu teknik değil türel bir değerlendirmeyi gerektiriyor. Teknik kıymetlendirme, oteldeki mevcut durumun tespitiyle ilgili. Münasebetiyle mevcut görevlendirilen eksper heyetinin olay yerinde yapacağı tespitlerin olduğu rapor ile bakanlığın “korsan” diye nitelendirdiği rapor ortasında teknik manada bir farklılık olmayacaktır. Zira oradaki yangının çıkış anı, nasıl yayıldığı, otel müşterilerinin tahliyesinde kâfi tedbirlerin olmaması teknik değerlendirmeyi içeriyor. Burada ikinci uzman heyetinin farklı kıymetlendirme yapması mümkün görünmüyor.

‘HUKUKA KARŞITLIK VAR’

– Bolu Belediye Başkanı Tanju Özcan, belediye yetkililerinin gözaltına alınmasıyla ilgili keyfi ve hukuksuz diyor. Hukuksuzluk var mı?

Bolu Belediye Lider Yardımcısı ve İtfaiye Müdür Vekili kamu vazifelisi. Bu nedenle işlemiş oldukları kabahatler bakımından haklarında soruşturma açılabilmesi yasa gereği soruşturma müsaadesi verilmesine bağlı. Yasa, kamu vazifelisi vazifesi kapsamında bir kabahat işlediğinde ön inceleme yapılmasını söyler. Ön inceleme yapmaya yetkili makam, bu olayda Bolu Valiliği. Valilik, bu bireyler hakkında soruşturmaya müsaade verir yahut vermez. Karara itiraz hakkı da var. Burada prosedür işletilmeden direkt soruşturmaya başlanmış olması hukuka karşıt.

– Net olarak hukuksuz bir durum mu kelam konusu?

Belediye lider yardımcısı ve itfaiye müdür vekiliyle ilgili hukuka ters bir soruşturma yürüyor. İkincisi belediye lider yardımcısının ve itfaiye müdür vekilinin vazifesi, taksirle vefata neden olma cürmünün ögesi mudur değil midir, illiyet bağı var mıdır yok mudur, onların aksiyonu taksirle mevte neden olma cürmüne iştirak midir, yoksa vazifesi ihmal midir?

– Bu saydıklarınızdan hangisi sizce?

– Bu bağ kurulabilir mi?

Onların hareketiyle, yangının çıkması, sonucu ve yasal mevzuatı dikkate aldığımızda illiyet bağı kurulur üzere durmuyor. Bu şahıslarla ilgili ölümlerden değil lakin idari olarak tespit ettikleri eksikliklere ait bilgiyi asıl vazifeli ve yetkili yönetim olan Vilayet Özel Yönetimine iletmemekten ötürü ihmal soruşturması ve bundan ötürü bir dava açılabilir. Buna da valiliğin müsaade vermesi gerek.

– Otelin muhasebe müdürü ifadesinde, belediye başkan yardımcısının “iptal dilekçesi vermeleri” biçiminde yol gösterdiğini söyledi. Bu hakikat ise soruşturma nasıl etkilenir?

Bolu Belediyesi’nin aslında bu müracaat yapıldığında öncelikle Vilayet Özel Yönetimine başvurulması gerektiğini müracaat sahiplerine bildirmesi ve Vilayet Özel Yönetiminden bu mevzuda bir yazı geldiğinde de gerekli incelemeyi buna dayanarak yapması gerekirdi. Aslında misyon ve yetki kapsamının dışındaki bir müracaat üzerine yapılan tespiti yaptıktan sonra bunu valiye bildirme mecburiliği yasaya nazaran yok. Fakat “başvuruyu geri çektirme” belediye lider yardımcısının telkiniyle olmuşsa o vakit bir sorumluluktan, bir misyon hatası kapsamından kelam edilebilir.

– Belediye ne yapabilirdi?

Bolu Belediyesi’nin kentinde yaşayan herkesle ilgili sorumluluğu var. Bu durumu tespit etmiş, yetkisi yok lakin bunun gereği olarak valiliğe bilgi verebilirdi. Ancak ben en çok itfaiye müdür vekiliyle ilgili bu türlü bir kusur atfedilmesine şaşırıyorum. Kontrolü yapıp, raporlaştıran tutukluyken, otelde Aralık 2024’te kontrol yaptığı halde gereğini yapmayan müfettişlerle ilgili hiçbir türel tasarruf yok. Aslında kamuoyunun da başında soru oluşmasına neden olan şey bu çelişkili durum.

‘BAKAN SORUMLULUĞUN KENDİSİNDE OLDUĞU BİLİYOR’

– Hangi bakanlıkların ne sorumlulukları var?

Ana sorumlu Turizm Bakanlığı. 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu’nda ve Turizm Yatırım, İşletme ve Kurumlarının Denetlenmesi Hakkında Yönetmelik’te açık ve detaylı bir biçimde yazıyor: “Turizm yatırım ve işletmelerin kontrolü bakanlık müfettişleri eliyle yapılır”. Yangının çıktığı otel Turizm Bakanlığı’ndan aldığı turizm işletme dokümanıyla faaliyette bulunuyor. Otelin bulunduğu yer Turizm Bakanlığı’nca turizm merkezi ilan edilmiş. Mevzuata nazaran turizm merkezi ilan edilen tesis ve otellerde ve turizm işletme evraklı otel ve tesislerde idari açıdan kontrol yetkisi ve misyonu Turizm Bakanlığı’na ilişkin. Bakan farkında, aslında sorumluluğun kendisinde olduğunu biliyor.

– Biliyorsa neden gereğini yapmıyor?

‘BAKANLIK SORUŞTURMA BAŞLATMALIYDI’

Tüm bu açıklamalar ışığında 2024 yılında Turizm Bakanlığı’nca denetlendiğini açıklamalardan anladığımız oteldeki yangın tedbirlerinin yetersiz olduğunun tespiti üzerine, iş yeri açma ve çalışma ruhsatı dokümanının mecburî alt doküman niteliğindeki yangına uygunluk evrakının tekrar alınması için otel hakkında süreç yapılmalıydı. Turizm Bakanı’nın tümüyle kendi vazife ve yetki alanındaki bir hususta sorumluluktan kurtulmak için tabi olduğu mevzuata karşıt açıklamalar yerine, oteli denetleyen ve eksik konulara rağmen süreç yapmayan kontrol elemanları hakkında idari soruşturma başlatması ve bunun yanı sıra bu bilgileri Savcılık ve kamuoyu ile paylaşması gerekirdi.

‘HUKUKİ DEĞİL SİYASİ TAVIR’

– Birinci günden beri faciayla ilgili iktidar ve muhalefet tartışmasını izliyoruz, bunun önüne nasıl geçilebilirdi?

Dünyanın gelişmiş ülkelerinde yöneticilerin vazifelerinde gereken itinası göstermemeleri nedeniyle bir can yahut mal kaybı gerçekleştiğinde yargılama süreçlerinden evvel yöneticilerin sorumluluk şuuruyla vazifelerinden istifa ettiklerini görüyoruz. Bu maalesef bizim ülkemizde hiç örneği olmayan bir durum. Siyasi iktidar rastgele bir olumsuzluk meydana geldiğinde asla sorumluluk kabul etmeyen bir hal içerisinde. Son mahallî seçimlerde bir çok belediyeyi kaybettikten sonra da muhalefet partilerinin başında bulunduğu belediyelere karşı olumsuz ve hukuksuz bir çok uygulamaya da şahit oluyoruz. 2002 yılından bu yana ülkeyi AKP yönetiyor. Turizm Bakanı da siyasi iktidarın bir modülü. Bu olayın asıl sorumlularının, yangına uygunluk dokümanının gereklerini maliyetli olduğu gerekçesiyle yerine getirmekten kaçınan otel yetkilileri ile yangına uygunluk durumunu denetlemeyen Turizm Bakanlığı’nda olduğunun altını net bir biçimde çizmek gerekiyor. Olayı Bolu Belediyesi’nin misyon ve yetki alanındaymış üzere göstermeye çalışmak hukuksal değil, siyasi bir tutumdur.

Bolu Belediyesinde AKP’li bir idare olsaydı şu anda mevzunun bu boyutunun çok da tartışma konusu yapılmayacağı kanaatindeyim. Tüzel ve siyasi sorumluluk şuuru yerleşmediği sürece, siyasi iktidar halka hesap vermek zorunda olduğu şuuruyla hareket etmeyi kabullenmediği sürece bu tartışmaları çok yaşarız.

– Otel sahibi tabirinde aralık ayında bakanlığın kontrol yaptığını ve yangınla ilgili eksiklik tespit edilmediğini söyledi. Bu nasıl olabilir?

Öyle anlaşılıyor ki, oteli gelip denetleyen bakanlık kontrol elemanları, yalnızca iş yeri açma ve çalışma ruhsatının olup olmadığına baktılar. Yangına uygunluk raporu var mı yok mu diye bir araştırma yapmadılar.

– Bakanlık kontrolünde yangına uygunluk dokümanına bakma zaruriliği var mı?

Bir otele iş yeri açma ve çalışma ruhsatı verilebilmesi için, o ruhsatın alt dokümanı olan yangın yeterlik raporunun da olması mecburî. 2634 sayılı Turizm Teşvik Kanunu husus 34/1-e; turizm işletme evraklarına ait olarak öbür kurum ve kuruluşlardan alınan evrakların (yangına uygunluk dokümanı gibi) geçerliliğini yitirmesi halinde, turizm işletme evrakının bakanlıkça iptal edilmesini zarurî kılmaktadır. Hasebiyle bakanlık kontrol elemanları, kontrol sırasında yalnızca ruhsata değil ruhsatın alt dokümanının geçerliliğini denetlemekle yükümlü. Bakanlık kontrol elemanlarının yangın tedbirlerinin kâfi olup olmadığı noktasında bir kontrol yapmadıkları anlaşılıyor. Hiçbir eksiklik tespit etmemişler ve çekip gitmişler. Bakanlık, uygun ve yanlışsız bir denetleme yapsaydı kişinin işletme evrakını iptal edip oteli mühürlerdi, bu felaket hiç yaşanmazdı.

‘AKILDAKİ SORU: BAKAN GÖZ MÜ YUMDU?’

– Turizm Bakanı tıpkı vakitte turizmde ticari faaliyetleri olan bir kişi. Meydana gelen felakette bu bağın tesiri nedir?

Yasal olarak buna mahzur yok fakat etik olarak hakikat değil. Turizm Bakanı, bakan olduktan sonra işlerini bırakmalıydı. Hem bakan olup hem de şirketleri eliyle ticari faaliyete devam ettiğinde insanın aklına şu geliyor: Sanki bakan böyle bir otelin çalışmasına bunları bildiği halde göz mü yumdu? Turizm bakanının turizm faaliyetinde etkin rol oynadığı, bir turizm acentasının sahibi olarak denetlemekle misyonlu olduğu turizm işletmeleriyle ekonomik bir münasebet içerisinde olduğu bir durumda bu kontrollerin ne kadar sağlıklı yapılabileceği tartışmalı. Yapılan denetleme bile bu durumda kuşkulu bir hal almıştır.

– Bizim başımıza neden daima bu türlü felaketler geliyor, eksik/kusurlu iş yapmaktan neden vazgeçilmiyor?

Türkiye’de kamu görevlileriyle ilgili cezasızlık gerçeği var. Çorlu tren faciasının oluşmasında kamu vazifelilerinin büyük sorumluluğu vardı. Lakin ceza bir makiniste kesildi. Bu ve misal olaylar bu çeşit felaketlerin kapısını aralıyor.

– “Ceza” felaketleri önlemede caydırıcı olur mu?

Taksirle birden fazla kişinin vefatına neden olmanın cezası iki yıldan 15 yıla kadar mahpus gerektiriyor. Bu “bilinçli taksir” olursa yarı oranda arttırılıyor. Bizim yasa ve uygulama bu çeşit olayları “taksirle adam öldürme” yahut “bilinçli taksirle vefata neden olma”olarak pahalandırıyor. Bununla ilgili en büyük tartışma Soma faciasından sonra yaşandı ve yargı bunu “olası kastla adam öldürme” olarak kıymetlendirdi. Yargıtay, bu kararı onadı. Yargıtay Başsavcılığı itiraz etti. O devirde Yargıtay’daki dairede üye yapısında bir değişiklik oldu ve yeni karar “bilinçli taksir” olarak çıktı.

– Burada fark nedir?

Temel fark şu: Şayet “olası kastla adam öldürme”den sorumlu olursanız, her bir ölen, yaralanan için başka ceza alırsınız. Ancak “taksirle mevte neden olma”dan ceza alırsanız, iki kişinin vefatıyla, beş yüz kişinin vefatı ortasında fark olmaz.

– Bolu faciasında soruşturma nasıl yürüyor?

“Bilinçli taksirle mevte neden olma” üzerinde yürüyor. Burada da birebir tartışma olacak.

– Sizce hangisi olmalı?

“Olası kast” hareketinde, yaptığınız aksiyonla sonucu öngörüyorsunuz ve kayıtsız kalıyorsunuz. “Bilinçli taksir”de aksiyonu yapıyorsunuz lakin sonucu öngörmüyorsunuz. Ortalarındaki temel fark bu.

Hukuk tekniği açısından soru şu: Bu oteli bu halde işletenler bir yangın çıkacağını ve yangın sonucunda bu felaket olabileceğini öngörüyorlar mıydı, öngörmüyorlar mıydı?

– Bu nasıl bilinebilir?

Bunu bilemeyiz. Kim bilecek bunu… Münasebetiyle Türkiye’de “cinayet” seviyesine varan bu çeşit hareketlerle ilgili diğer bir düzenleme yapılmalı. O nedenle “bilinçli taksir” yahut “taksir” sonucunda meydana gelen ölümlü olaylarda olayın vahameti, kusur oranı ne kadar kişinin olayda mağdur olduğu dikkate alınarak, toplum vicdanında kabul görecek yeni bir düzenlemeyle yeni cezaların getirilmesi gerekiyor.

– “Eksiklikler vardı, biliniyordu ve tedbir alınmadı fakat sonucun bu kadar vahim olacağı öngörülemezdi” denebilecek bir düzenlemeden mi kelam ediyoruz?

Evet. Yasa koyucunun yeni bir düzenleme yapması lazım. Yani 301 kişinin öldüğü, 78 kişinin öldüğü ve bir trafik kazasında bir kişinin ölüp bir kişinin yaralandığı olayların tıpkı potada değerlendirilmemesi gerek. Lakin somut olaya baktığımızda son günlerde birtakım otel çalışanlarının basına da yansıyan açıklamalarına nazaran otel sahiplerinin yangını daha erken saatlerde haber aldıkları halde müşterilere duyurulmaması ve işçinin yangını söndürmesi için talimat vererek otelden kendi yakınlarını alarak ayrıldıkları tarafındaki tez şayet gerçekse “olası kasıt”la sorumluluk kaçınılmaz hale gelir.

PORTRE

1970’te Malatya’da doğdu. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden 1991’de mezun oldu. Kamu Hukuku kolunda yüksek lisans yaptı. 1993’te Ankara hakim adayı olarak mesleğe başladı. Sırasıyla, Sivas Cumhuriyet Savcılığı, Diyarbakır Çermik Hakimliği, Aksaray Gülağaç Cumhuriyet Savcılığı, Ankara Haymana Cumhuriyet Savcılığı, Afyonkarahisar Cumhuriyet Savcılığı ve Ankara Cumhuriyet Savcılığı vazifelerinde bulundu. 2018’de CHP’den milletvekili aday adayı olmak için vazifesinden istifa etti. Ankara Barosu Ceza Enstitüsü Başkanlığı, Yargıçlar Sendikası Lider Yardımcılığı, YARSAV Lider Yardımcılığı vazifelerinde bulunan Yücetürk hala avukatlık yapıyor.