Ege Denizi‘nde yaşanan deprem fırtınası, uzmanları endişelendiriyor. Peki, Helen yayı nedir, nerede? Helen yayı Türkiye’den geçiyor mu?
HELEN YAYI NEDİR, NEREDEDİR?
Helen Yayı (Girit Yayı), Afrika levhası’nın Ege denizi altına daldığı alanda oluşan etkin sarsıntı ve volkan üreten bir tektonik alandır. Yunanistan’ın güneybatısındaki İyon Denizi’nden başlayıp, Girit Adası’nın güneyinden geçerek Fethiye Burdur fayına bağlanıp Anadolu karasına ilerleyen Helen Yayı, Ege ve Akdeniz kıyıları için büyük tehlike oluşturuyor. Helen Yayı, çok geniş ölçekli bir faydır ve bu fay zonu üzerinde çok sayıda zelzele olur. Alan, Kuzey Anadolu Fayı, Ölüdeniz Fayı, Yunan kesme zonu ve Batı Anadolu’nun GB istikametli açılma hareketinin tesirindedir.
Helen yayı alanında dalan Afrika Levhasının çekme gücü, yay arkası gerilmenin oluşturduğu güç ve Anadolu Levhasının batıya hareketi birbiriyle bağlıdır. Bu alanda Üst Miyosen’den itibaren etkin tektonizma tesirli olmuştur. Tektonik hareketlerle oluşan deformasyon sonucunda yerkabuğu incelmiş ve çökmüş, bu alana Akdeniz’in suları dolarak Ege Denizi’ni oluşturmuştur. Kıbrıs ve Helen dalma-batma zonu ortasında ve Ege’nin güneyinde Tortoniyen periyodunda başlayan vokanizma ve yükselme sonunda yanal yayılmalar gelişmiştir. Anadolu levhası yılda 23 mm süratle batıya hareket etmektedir. Ege bloğu da Helen yayı boyunca yılda 35 mm süratle Afrika levhasının üzerine binmektedir. Helen yayı depreşim dalgası (Tusunami) oluşturabilecek bir sistemdir. Bu yay üzerindeki gerilmeler Batı Anadolu’yu faal sarsıntı alanı yapmaktadır.
Afrika levhasının kuzeye hareketi ile Akdeniz tabanı sıkıştırılmaktadır. Akdeniz tabanı Helen Yayı boyunca kuzeydeki Avrasya tabanı altına dalıp, yok olmaktadır. Bu Litosfer modülü magmaya karışıp erimekte ve yüzeye volkanizma olarak geri dönmektedir. Bu hareket alanda 12 volkanik ada oluşturmuştur.
Helen Yayı Girit’in güneyinden KD istikametinde, Rodos’un güneyinden, Fethiye Körfezi’ne gerçek uzanır. Bu yay Fethiye Körfezi ve Girit ortasında Strabo ve Plini çukurları kenarında aksi fay bileşenli, sol taraflı doğrultu atımlı fay karakterindedir. Bu yayın devamı Kıbrıs kuzeyi ve İskenderun Körfezine kadar uzanır. Bu alanda Afrika Levhası KKD istikametinde Anadolu Levhasının altına dalmaktadır. Helen yayını oluşturan fay sınırları Isparta Gölcük Gölü’ne kadar ulaşmaktadır. Oluşan gerginliğin bu gölde volkanik aktiviteye neden olmasından korkulmaktadır.
HELEN-KIBRIS YAYI ÜZERİNDEKİ YIKICI DEPREMLER
1741 Rodos depremi
1743 Antalya depremi
1922 Karpathos depremi
1926 Rodos zelzelesi Ms:7.0
1926 Finike sarsıntısı Ms:6.8
1941 Kıbrıs zelzelesi Ms:5.9
1949 Karpathos sarsıntısı Ms: 7.2
1953 Papos zelzelesi (Kıbrıs)Ms:6.1
1957 Fethiye zelzelesi Ms:7.2
1959 Köyceğiz zelzelesi Ms:5.7
1969 Kastellorizo sarsıntısı Ms:6.3
1996 Paphos sarsıntısı Ms:6.2
2003 Antalya zelzelesi Ms:4.8
2005 Kaş, Antalya sarsıntısı Ms:5.5
2009 Girit sarsıntısı Ms:6.2
2011 Girit sarsıntısı Ms:6.3
2020 Girit sarsıntısı Mw:6.4
HELEN YAYI TÜRKİYE’DEN GEÇİYOR MU?
Bu fayın sarsıntı üretmesi durumunda bilhassa batı kıyıları olan İzmir, Aydın, Muğla, Antalya bölgeleri ziyan görebilir hatta tsunami oluşturabilir.
