Geçen ayki yazıdan hatırlayalım: tüm bu yapay zekâ konusu 1950’lerde sorulan bir soruyla başlamıştı: Makineler düşünebilir mi?
Ne kadar enteresan bir soru. Cansız bir cisim, bir makine nasıl düşünebilir? Hangimizin aklına gelir “Demirden bakırdan yapılmış bir makine sanki düşünebilir mi” diye sormak? Haydi bu soruyu sordunuz, bir de üstüne “Makinelerin insan düzeyinde düşünüp düşünemediğini şöyle test edebiliriz” diyerek bir test icat etmeyi kim düşünür?
Alan Turing bu türlü biriydi işte. Bu eksantrik bilim beşerinin önerdiği test literatüre Turing Testi olarak geçti ve uzun yıllar boyunca yapay zekâ ile uğraşan herkesin önündeki en büyük imtihan bu oldu. Bu test özetle şuydu: Yan odaya bir makine ve bir insan koyalım, bir soru soralım, yanıtı veren insan mı makine mi ayırt edemezsek makine testi geçmiştir.
YAPAY BEYİN
1950’lerde yapay zekâ ile uğraşan az sayıda beşere uçuk tipler diye bakılıyordu.
Bu “uçuk” insanların kendi ortalarında “bunlar çok uçuk” dediği farklı bir küme vardı: yapay beyinciler.
Yapay beyinciler (veya asıl bilinen isimleriyle bağlantıcılar/ connectionists) özetle şöyle diyordu: “İnsanlar düşünebiliyor zira beyinleri var. Makinelere yapay beyinler verirsek onlar da düşünebilir”. Uzun yıllar bu yaklaşım çok ilgi görmedi. Psikoloji kökenli Prof. Geoffrey Hinton 1970’lerde insan beynini anlamaya çalışırken yapay beyinlere yöneldi, yıllar sonra 2012’deki bir müsabakada (ImageNet) onun öğrencileri yapay beyincilere zafer kazandırınca bu bahis bir anda tanınan oldu ve günümüz teknolojilerine ulaşabildik.
Kısacası, bugün gördüğümüz yapay zekâ sistemlerini “uçuk” yapay beyincilere borçluyuz.
DÜŞÜNEN YAPAY BEYİN
Yapay beyinlerin içinde ne var pekala? Basitçe: insan beyninde var olan hudut hücreleri ve bu hücreler ortasındaki temasların matematiksel modelleri var. Bir de bu matematiksel modellerin ve algoritmaların üzerinde çalıştığı güçlü bilgisayarlar var.
Bir insan beyninin nasıl çalıştığını şimdi tam manasıyla bilmiyoruz. Enteresandır, bir yapay beynin de nasıl çalıştığını şimdi tam manasıyla bilmiyoruz. Bu alana yönelme gayesi insan beynini anlamak olan Prof. Geoffrey Hinton bir manada yapay beyinde de hüsrana uğramıştır diyebiliriz.
Ama neyi biliyoruz: insan beyni öğrenebiliyor, mantık yürütebiliyor, karar alabiliyor, plan yapabiliyor vs.
Yapay beyin de bunları yapabiliyor. Öğrenebiliyor, mantık yürütebiliyor, karar alabiliyor, plan yapabiliyor.
Örneğin ChatGPT o3 yahut Gemini 2.5 üzere “düşünme modu” olan bir yapay zekâ sistemini açın ve bir soru sorun. Size karşılık vermeden evvel kendi içinde biraz düşünecektir. Şirketler bu fikir akışının bir kısmını bizimle paylaşıyor, o paylaşılan kısmı okuyun. O3 üzere modeller kendi bilgileri yetersiz kaldığı noktalarda internetten araştırma da yapıyor, neleri ve neden araştırdığını fikir akışında inceleyin. Çok şaşıracaksınız.
Şunu diyebilirsiniz: “Aslında yalnızca düşünüyormuş üzere yapıyorlar, gerçekte düşünmüyorlar”.
Gerçekten düşünmek nedir, bilmiyorum ve gördüğüm kadarıyla kimse de tam manasıyla bilmiyor. Şayet makineler düşünüyormuş üzere yapıyorlarsa, baya âlâ rol yapıyorlar demektir.
Böyle durumlarda ördek testini hatırlıyorum. Şayet ördek üzere görünüyorsa, ördek üzere yüzüyorsa ve ördek üzere vakvaklıyorsa; muhtemelen o bir ördektir.
HAPİSTEKİ YAPAY ZEKÂ
FATIH Altaylı’nın Silivri notlarını dinledikçe keşke diyorum onun ve öbür tutukluların yanında sohbet edebilecekleri bir yapay zekâ asistanı olsa. İnternete erişimi olmayan, yalnızca belirli alanlarda eğitilmiş (örneğin hukuk, sanat, sıhhat vs.), yani bir manada ehlileştirilmiş bir yapay zekâ sistemini tutuklulara ve mahkûmlara vermek çok güç olmasa gerek. Bu hem insani taraftan manalı olur hem de rehabilitasyon açısından büyük yarar sağlar diye düşünüyorum.
