Neden birçok dezenfektanın bakterilerin yüzde 99,9’unu öldürdüğünü belirttiğini lakin hiç hepsini ortadan kaldırmayı vadetmediğini hiç merak ettiniz mi? Tahminen de mutfak ya da banyoyu temizlerken bunu düşünmüşsünüzdür.
Bilimin her türlü şaşırtan şeyi yapabildiği bir dünyada birisi çıkıp yüzde 100 tesirli bir dezenfektan icat ederdi elbette değil mi?
Bu muammanın karşılığını bulmak için biraz mikrobiyoloji ve biraz da matematikten anlamak gerekiyor.
Dezenfektan nedir?
Dezenfektan, cansız objeler üzerindeki bakterileri, virüsleri ve başka mikropları öldürmek ya da etkisiz hale getirmekte kullanılan bir bileşiktir. Konut ortamındaki yüzey ve objeler üzerinde hiç abartısız milyonlarca mikrop var. Birden fazla mikrop ziyanlı olmasa da (hatta kimileri bizim için iyi), ufak bir kısmı bizi hastalandırabilir.
Isı uygulamak yahut UV ışık kullanmak üzere fizikî müdahaleler de dezenfektana dahil olsa da; dezenfektanları düşündüğümüz vakit genelde yüzey yahut objelerin üzerindeki mikropları öldürmekte kullanılan kimyasal unsurlardan bahsediyoruz.
Kimyasal dezenfektanlar sıklıkla alkoller, klorin bileşenleri ve hidrojen peroksit üzere farklı mikropları öldürmek için onların hayati bileşenlerini maksat alabilen faal bileşenler barındırır.
Mikrop bertarafının matematiği
Son birkaç yıldır hepimiz, COVID hadiseleri bağlamında katlanarak artma kavramından haberdar olduk.
Bu noktada sayılar giderek hızlanan bir oranda artıyor ve bir şeyin boyutunda patlamaya yol açabiliyor. Örneğin 100 bakteriden oluşan bir koloni saat başı iki kat artarsa, bu bakteri popülasyonu 24 saat içerisinde 1,5 milyarı aşar.
Populer Science Türkçe’ye nazaran bunun tersine mikropları öldürmek yahut etkisiz hale getirmek, temelinde katlanarak büyümenin aksisi olan logaritmik bir gerileme kalıbını takip ediyor. Burada mikropların sayısı vakitle azalırken, mikrop sayısı düştükçe mevt oranı yavaşlıyor.
Örneğin belirli bir dezenfektan her dakika bakterilerin yüzde 90’ını öldürüyorsa, bir dakika sonra temel bakterilerin yalnızca yüzde 10’u kalır. Sonraki dakikanın akabinde ise o geri kalan yüzde 10’un yüzde 10’u (veya temel ölçünün yüzde 1’i) kalır ve bu türlü devam eder.
Bu logaritmik gerileme örüntüsü sebebiyle, rastgele bir mikrobiyal popülasyonun yüzde 100’ünü ortadan kaldırabileceğinizi tez etmek mümkün değildir. Bilimsel olarak yalnızca mikrop yükünü başlangıçtaki popülasyonun bir kısmı kadar azaltabildiğinizi söyleyebilirsiniz. Bu yüzden konutta kullanım için satılan birçok dezenfektan, mikropların yüzde 99,9’unu öldürdüğünü belirtir.
Sıklıkla mikropların yüzde 99,9’unu öldürdüğünü argüman eden el dezenfektanları yahut dezenfektan mendiller üzere öteki eserler de tıpkı ilkeyi takip eder.
Fiili şartlarda sonuçlar
Bilimdeki birçok şeyde olduğu üzere gerçek dünyada işler laboratuvarda olduğundan biraz daha karmaşık hale gelir. Bir dezenfektanın bir yüzeydeki mikropları ortadan kaldırmasının ne kadar mümkün olduğunu değerlendirirken hesaba katılması gereken öbür etmenler de var.
Bu etmenlerden birisi de kurtulmaya çalıştığınız mikrop popülasyonunun başlangıçtaki boyutu. Yani bir yüzey ne kadar kirliyse, dezenfektanın mikropları bertaraf etmek için o kadar çok çalışması gerekir.
Diyelim ki bir yüzey ya da cismin üzerindeki yalnızca 100 mikropla başlıyorsunuz ve bunların yüzde 99,9’unu bir dezenfektan kullanarak ortadan kaldırdınız. O yüzey yahut objeden tüm mikropları tesirli halde kaldırdığınızı (buna sterilizasyon deniyor) büyük bir inançla söyleyebilirsiniz.
Bunun bilakis, bir yüzeyde başlangıçta yüzlerce milyon yahut milyarlık bakteri popülasyonu varsa, mikrobiyal yükü yüzde 99,9 oranında azaltmak bile yüzeyde hala potansiyel bakımdan milyonlarca bakteri olduğu manasına gelebilir.
Zaman, mikropların ne kadar tesirli biçimde öldürüldüğünü belirleyen kıymetli bir öge. Bu yüzden çok kirli bir yüzeyi daha uzun mühlet boyunca dezenfektana maruz bırakmak, mikrobiyal popülasyonun daha büyük bir kısmını yok etmeyi garantiye almanın yollarından biridir.
Bu yüzden konutlarda yaygın kullanılan dezenfektanların birçoklarının etiketlerine yakından bakarsanız, genelde dezenfekte etmek için eseri uyguladıktan sonra aşikâr bir müddet bekleyip daha sonra silmenizi önerirler. Bu yüzden her vakit, kullandığınız eserin etiketine danışın.
Sıcaklık, nem ve yüzey tipi üzere öbür etmenler de bir dezenfektanın laboratuvar dışında ne kadar uygun çalıştığını tesirler. Emsal biçimde gerçek dünyadaki mikroplar, laboratuvarda test için kullanılan mikroplara nazaran dezenfektana karşı daha dirençli yahut hassas olabilir.
Dezenfektanlar, enfeksiyon denetiminin bir parçası
Dezenfektanların makul halde kullanılması, patojenlere (hastalıklara sebep olan mikroplar) maruz kalmayı azaltarak gündelik hayatlarımızda değerli bir rol oynuyor. Bu yüzden hastalanma olasılığımızı azaltabilirler.
Dezenfektanların bilimsel bir bakış açısından yüzde 100 tesirli olduğunun gösterilememesi, enfeksiyon denetiminde taşıdıkları ehemmiyeti hiçbir biçimde azaltmıyor. Ancak enfeksiyon tehlikesini azaltmak için dezenfektan kullanımına ek olarak her vakit el yıkama üzere öbür enfeksiyon denetim uygulamalarının da kullanılması gerekiyor.
