Deniz Berktay ile Kuzeyden Notlar: Fener Patrikhanesi’nin ABD çıkarması

Lozan Antlaşması’nın ülkemizin tapu senedi olduğunu, bu mutabakatla yalnızca Sevr Anlaşması’nın değil, Osmanlı’nın son iki yüzyılında ülkenin düşmüş olduğu sömürge koşullarının da yırtıp atıldığını Cumhuriyet okurları pek düzgün bilir. Onuncu Yıl Marşı’ndaki tabirle, “milletin yıllar süren yasını dindiren” bu muahedenin, Kurtuluş Savaşı’nda binlerce kişinin canı değerine imzalanabildiğini de bizler güzel biliriz.

İşte günümüzde, Lozan’la elde ettiğimiz her şeyin, en başta da üniter ulus devletin elimizden alınmaya çalışıldığını görüyoruz. ABD Büyükelçisi Barrack’ın çekinmeden söylediği kelamlar bu efora işaret ediyor.

Lozan’ı delmeye yönelik bir öteki teşebbüs ise Fener Patrikhanesi konusu. Bildiğimiz üzere, Fener konusunda Lozan’da, bu kurumun yalnızca Türkiye’deki Rum Ortodoksların dini kurumu olacağı, bunun dışında bir yetkisinin olmayacağı kabul ettirilmişti. Ne var ki bu düzenleme İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, Türkiye’nin ABD’nin dümen suyuna girmeye başladığı periyotlarda sulandırılmaya başlandı. ABD, Balkanlar ve Doğu Avrupa’daki Ortodoks halkları, Fener Patrikhanesi aracılığıyla tesiri altına almak istiyor, bu nedenle de Fener’i Türkiye’nin kontrolünden mümkün olduğunca çıkarmak istiyordu. Bu nedenle de patrikhanenin başına o yıllarda, ABD Rum Ortodoks cemaatinin lideri Athenagoras getirilmişti.

ABD, Soğuk Savaşı’n akabinde Türkiye’den bu tarafta taleplerini ağırlaştırdı. Artık daha fazlası, yani Fener Patriği’nin Türk vatandaşı olma kuralının da büsbütün kaldırılması talep ediliyor ki bu, Türkiye’nin patrikhane üzerindeki kontrolünün büsbütün ortadan kalkması, burasının bir nevi “dini İncirlik üssü” olması manasına gelecek.

ABD’de Trump’ın bir evvelki başkanlık devri ile Biden devri, ABD’nin patrikhaneyle en ilgilendiği periyot oldu. Rusya’ya ve Rus Ortodoks Kilisesi’ne karşı uğraşta Fener’e takviye verdiler. Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı sonucunda, Ukrayna’da Rusya’yla temaslı bütün kurumlar üzere Rus Ortodoks Kilisesi’nin Ukrayna kolu da kuşkuyla yaklaşılan kurumlardan biri olmuştu. Sıkıntının bu kısmı savaş kurallarında, ulusal güvenlik açısından bakıldığında pek olağan. Lakin Batı’nın inisiyatifiyle kimi çevreler bu cemaatleri bu sefer de Fener’e bağlamaya çalışıyor. Bu türlü bir gelişme Fener’e, “Ben milyonarca Ortodoksun temsilcisiyim” diyerek Türkiye’nin egemenliğine baş tutma imkânı verecektir.

GÖVDE GÖSTERİSİNE DÖNÜŞEBİLİR

Fener’in ABD’deki temsilcileri, Biden idaresine açık dayanak vermişti (Bartholomeos da Biden seçildiğinde ona tebrik telgrafı gönderdi). Ancak son seçimleri Trump’ın kazanması ve Trump’ın bu grubunun bir evvelkinden hayli farklı olması, Ukrayna konusunda barış iletisi vermesi, bu etrafları ürküttü. İşte Fener Patriği’nin 16 Eylül’de ABD’de Trump’la yapacağı görüşme, Beyaz Saray’la yine yakın ilikiler kurmayı amaçlıyor.

Bu ortada bu yılın başlarında hayli gündeme gelen ve benim burada yazdığım İznik Konsili’nin 1700. yıldönümü aktiflikleri, bir evvelki papanın vefatı nedeniyle gecikmeli olarak düzenlenecek. Yeni Papa XIV. Leo, kasım ayında Türkiye’ye, İznik’teki etkinliklere geleceğini açıkladı. Böylece ziyaret, kasım ayındaki Aziz Andreas Yortusu’na denk gelecek. Fener Patrikhanesi, kendilerini İsa’nın birinci havarisi Andreas’ın kurduğunu savunuyor ve bu yortu, Fener Kilisesi’nin kuruluş günü olarak kabul ediliyor. Böylece papanın ziyareti, Fener’in gövde gösterisine dönmüş olacak.

Türkiye’nin egemenlik ve bütünlüğü konusunda hassas olanların dikkatle izlemesi gereken bir periyottan geçiyoruz.