CHP’nin bugünkü Sivas mitingi öncesi izlenimler… Cumhuriyet şehrinden, muhafazakâr kaleye; Sivas’ın dönüşümü!

HAZIRLAYANLAR: EVREN BALTA – BEHLÜL ÖZKAN

Ülkenin değişen seçmen haritasını anlamak üzere yaptığımız saha araştırmasının bu yazki duraklarından biri Sivas’tı. Sivas’a gideceğimizi söylediğimiz pek çok arkadaşımız (ve hatta meslektaşımız) Sivas’ı “kaybedilmiş bir şehir” olarak görüyor; “Orada ne işiniz var, öğrenip ne yapacaksınız?” diye soruyordu.

Oysa bizim gözlemlediğimiz Sivas, tam da bu algının bilakis, fevkalâde bir siyasal tartışmanın ve hareketliliğin merkezinde yer alıyor. Kimliklerin süratle dönüştüğü, hudutlarının bulanıklaştığı ve yine tanımlandığı bu kent, günümüz Türkiye’sini anlamak açısından son derece değerli bir laboratuvar fonksiyonu görüyordu.

BİR TARİH OLARAK SİVAS

Sivas, sırf Orta Anadolu’nun büyük kentlerinden biri değil; tıpkı vakitte Cumhuriyet’in kurucu hafızasında özel bir yere sahip bir kent. 1919’da Cumhuriyet yolunun taşlarını döşeyen kongrenin burada yapılmış olması, kenti çağdaşlaşmanın ve ulusal birliğin simgesi haline getirmişti. Lakin bu kurucu kimlik, vakitle apayrı bir dönüşüme sahne oldu.

12 Eylül darbesiyle birlikte gücünü artıran (re)islamizasyon, Sivas’ı Cumhuriyet’in sembol kentinden, sağ siyasal partilerin kalelerinden birine dönüştürdü. Bu dönüşümün en çarpıcı boyutlarından biri, kentin sosyo-dinsel çizgisinde yaşandı. Sivas, Alevi ve Sünni toplulukların bir ortada yaşadığı fakat tansiyonların de sık sık su yüzüne çıktığı bir yerdi. 1993 Madımak Katliamı, bu çatışmalı tarihin en travmatik kırılma anı olacaktı.

Madımak Katliamı sonrası hızlanan Alevi nüfusun ağır göçü, kentin demografik yapısını kalıcı biçimde değiştirdi. Alevi göçünün bıraktığı boşluğu daha homojen ve muhafazakâr bir toplumsal dokunun güçlenmesi doldurdu. Bugün Sivas’ın siyasal tercihleri, bu muhafazakârlaşma sürecinin hem sonucu hem de göstergesi. Cumhuriyet’in kurulduğu bir kentin, kısa sayılabilecek bir müddette sağ-muhafazakâr siyasetin kalesine dönüşmesi, Türkiye’nin genel siyasal ve toplumsal yönelimlerini anlamak açısından kritik bir örnek.

SİVAS’IN DEĞİŞEN SİYASİ HARİTASI

1980 darbesine kadar Sivas’ta yapılan tüm belediye başkanlığı seçimlerini CHP kazanıyordu. Kent, Cumhuriyet’in siyasi damarının en güçlü attığı yerlerden biriydi. 1977’de CHP adayı olarak seçilen ve hâlâ “efsane başkan” diye anılan Süleyman Çanka, darbe sonrasında misyonuna iade edilen tek lider olarak 1984’e kadar belediye başkanlığını sürdürdü. Bugün kendini muhafazakâr olarak tanımlayan Sivaslıların bile hürmetle andığı Çanka, kentte siyasal aidiyetlerin ötesine geçen bir ortak hafıza figürü olarak yaşamaya devam ediyor.

1980 darbesi sonrasında güçlenen (re)islamizasyonun labarotuvarlarından biriydi Sivas. Cumhuriyet’in kalesi sayılan kentte 1989’da Refah Partisi’nin belediyeyi kazanması şuurlu devlet siyasetleriyle doğrudan ilişkiliydi. 1989 seçimleri sonrasında Sivas neredeyse aralıksız olarak İslamcı partilerin idaresinde kaldı. Refah Partisi’nin 1989’da Sivas’ta belediyeyi kazanması, sırf ülke genelindeki siyasal rüzgârın değil, birebir vakitte Sivaslıların da tabiriyle lokal ölçekte yürütülen örgütlenme stratejisinin de bir sonucu olarak görülebilir. Konut ziyaretleri, mahalle teşkilatları, lokal esnafla daima temas ve bilhassa bayan kollarının mesken içlerine kadar nüfuz eden örgütlenme usulü, partinin kök salmasını ve muhafazakâr siyasetin kalıcılaşmasını sağladı. Kent 2000li yıllarda AKP’nin kalesi haline geldi. Ancak 2024 seçimlerinde AKP’nin ülke genelindeki oy erimesi Sivas’ta da karşılık buldu. BBP adayı açık orta farkla mahallî seçimlerde belediyeyi kazandı.

Görüştüğümüz Sivaslıların da vurguladığı üzere, seçmenin temel motivasyonu iktidarı cezalandırmaktı. Bu cezalandırma dileğinin temelinde ekonomik problemler ve AKP’nin halkla zayıflayan bağları vardı. Fakat bu reaksiyon, öteki pek çok muhafazakâr kentte olduğu üzere CHP’ye yönelerek değil, AKP’ye kaybettirme ihtimali en yüksek adayın etrafında birleşerek ortaya çıkacaktı.

Nitekim Sivas’ta seçmen, kazanma potansiyeli en yüksek isim olarak gördüğü (ve Sivas’ta daima güçlü bir seçmen kitlesi olan) Büyük Birlik Partisi adayı Adem Uzun’a yöneldi; tıpkı komşu Yozgat’ta Yeniden Refah Partisi adayının kazandığı seçimde olduğu üzere.

SİVAS’IN CHP’Sİ

Sivas’ta CHP uzun yıllar boyunca esasen Alevi toplulukların siyasal sığınağı olarak varlığını sürdürdü. Bu savunma sınırı rolü, partiyi yerelde (ve muhafazakâr seçmenlerin gözünde) giderek bir “Alevi partisi”ne indirgedi; daralan Alevi nüfusuyla birlikte CHP’nin tesiri kısıtlandı, tek milletvekili çıkarabilen lakin belediyeyi kazanma ihtimali zayıf bir aktöre dönüştü.

Ancak 2023 seçimleri öncesinden itibaren bu tablo değişmeye başlayacaktı. CHP, Türkiye genelindeki eğilimle uyumlu biçimde Sivas’ta da kapsayıcılık ve paydaşlık vurgusunu öne çıkararak muhafazakâr seçmene açılmaya yöneldi. Mevcut İl başkanı Abdülvahap Gazi Doğan üzere isimler Alevi, Kürt kimlikleri ile birlikte esnafla, AKP’li muhtarlarla, hatta çok İslamcı kümelerle dahi temas kurabilen; sokakta herkese dokunan bir siyaset üslubu geliştirdi. CHP ülke sathında giderek güçlenen bir “saha siyaseti” sınırı inşa etmeye çalışıyordu. Bu çizginin inşasında 2023 seçimlerinin kaybedeni 6’lı masanın muhafazakâr-milliyetçi seçmenle bir köprü inşa ederek değerli bir rol oynadığını da söylemek lazım.

Bugün, merkez siyaseti meşgul eden Kılıçdaroğlu–değişim tartışmaları vilayet örgütünde kimi kopukluklar yaratsa da, Sivas CHP’sinin motivasyonu varoluşsal: genişlemek ve kazanmak. Birinci amaç genel seçimde mevcut bir milletvekilini ikiye çıkarmak. Bir sonraki hedefse 2029 yerel seçimlerinde sağ siyasetteki parçalanmışlıktan faydalanarak merkez belediyesini almak.

Tıpkı 2024’te CHP’nin Kütahya’yı kazanması üzere. 19 Mart süreci, seçmen nezdinde CHP’ye yönelik bir “haksızlık” hissini pekiştirirken; tahlil süreci hafızası ise partinin DEM’le işbirliği suçlamaları nedeniyle kapısını çalamadığı milliyetçi–muhafazakâr seçmen gözünde kısmi bir meşruiyet sağlamış görünüyor. CHP Sivas’ta her bölümle temas kuran, sıkıntılarını dinleyen ve bunların tahliline baş yoran bir muhalefet partisi pozisyonunda.

Elbette Afyonkarahisar, Kastamonu üzere daha homojen kentlerde görülen radikal kırılmalar Sivas’ta yaşanmıyor; zira mezhepsel fay çizgilerinin çok daha sert hissedildiği bu kent, dönüşümü zorlaştıran bir toplumsal yere sahip. Lakin birebir vakitte sert fay sınırlarının varlığı siyasete önemli bir “kapsanma ve aşılma arzusunu” da aşılıyor.

Örneğin Madımak, CHP’nin Alevi tabanı için vazgeçilmez bir referans olmayı sürdürürken, muhafazakâr çoğunluk için büyük bir yük. “Yobaz (ve katil) şehir” imajından kurtulmak isteyen muhafazakâr seçmenler de dahil olmak üzere farklı kesitler, bu travmatik hafızayı dönüştürme gereksiniminde (ve talebinde) ortaklaşıyor. Saha görüşmelerinde sıkça lisana getirilen kanaat ise net: Bu yüzleşmeyi gerçekleştirebilecek tek aktör CHP olabilir. Görüşmelerimizde tam da Sivas’ın imajı konuşulurken muhafazakâr bir esnafın CHP Vilayet Liderine dönerek “kazanın bu Sivas’ı da kurtarın bizi bu durumdan” demesi epey çarpıcıydı.

Dolayısıyla Sivas, CHP için sadece bir mahallî rekabet alanı değil; tıpkı vakitte partinin üç temel kapasitesini sınadığı bir laboratuvar: kimlik bariyerlerini aşmak, muhafazakâr seçmenle yeni bağlar kurmak ve travmatik bir hafızayı dönüştürmek. CHP bu üç imtihanda muvaffakiyet gösterebilirse, bu sadece Sivas’a mahsus bir kazanım olmayacak; Türkiye’nin öteki muhafazakâr vilayetlerine de uygulanabilecek bir siyasal modelin kapısını aralayacak: Sivaslıların deyişiyle yazarsak “CHP burayı alırsa, Türkiye’de de iktidar olur.”

AKP’NİN ÖRGÜTSEL ÇÖKÜŞÜ

Sivas’ın siyasal haritasını dönüştüren en kıymetli faktörlerden biri, kuşkusuz, öbür kentlerde yürüttüğümüz saha araştırmalarında da en sık karşımıza çıkan ortak olguya dayanıyor: AKP örgütlenmesinin iflası.

AKP yerel parti teşkilatının etkisizleşmesi, içerdeki fay sınırlarını daha görünür hale getiriyor, partinin seçmenle bağını koparıyordu. Bu kırılmanın en somut örneği ise Ocak 2025’te yapılan vilayet kongresinde yaşanıyordu. Genel merkezin desteklediği mevcut vilayet liderine karşı yeni bir liste çıkarmak isteyen muhaliflerin adaylığı kabul edilmeyince tansiyon süratle yükseldi. Bu süreçte muhalif aday Mustafa Taki Doğruyol’un kameralar önünde sarf ettiği kelamlar sırf Sivas’taki tabloyu değil, AKP’nin tüm Türkiye’de yaşadığı krizi de özetliyordu:

“İçerde 17 ilçeden 12 adedini kaybetmiş, utanmadan hâlâ kutlama yapabilen bir küme var. Bu vilayette de bu türlü, ilçelerde de bu türlü… Kutlama yapan küme kendisini başarılı sanıyor. Biz burada muvaffakiyet görmüyoruz. Buna ‘dur’ dedik, durmadılar… Bunlar dediler ki; ‘hayır, biz makamlarda oturacağız. Sizin bu davalarınız kıymetli değil. Biz gerekirse Sivas’ı kaybedeceğiz fakat o makamlarda oturacağız.’ Makam talep etmedik. Buradaki hiçbir arkadaşım da makam talep etmedi. Bunlar makam talep eden talepkârlardır. Yazıklar olsun hepinize.”

Bu çıkış, bir yandan Sivas’ta seçim yenilgilerinin parti içi hesaplaşmayı tetiklediğini gösterirken, başka yandan AKP’nin ülke genelinde karşı karşıya olduğu örgütsel çözülmenin de yereldeki izdüşümünü ortaya koyuyordu.

SİVAS’IN ORTAK DERDİ

Hem mahallî hem de genel seçimlerde AKP’ye oy veren Sivaslılar kentin sosyo-ekonomik açıdan giderek geri kaldığından şikayetçi. Kentin ortasından geçen Kızılırmak kenarında halkın yararlanabileceği tesisler yok. Orta Anadolu’nun öbür tarafında yer alan Eskişehir ve Porsuk çayının değişimine bakıp, yaşadıkları kentin haline hayıflanıyorlar. Tüm Anadolu’da Eskişehir dönüşümüne imrenilerek bakılıyor. Kendi durumlarını da “Kızılırmak akar, Sivaslılar bakar” diye tanımlıyorlar.

Sivas’ta görüştüğümüz farklı toplumsal kısımların ortaklaştığı iki temel beklenti var: (yerel ve ulusal düzeyde) ekonomik sıkıntılara kalıcı tahliller bulunması ve siyasetin kapsayıcı bir paydaşlık yeri kurabilmesi. Kendisini “AKP’li üzere jelibon İslamcısı değilim, gerçek İslamcıyım” diye tanımlayan bir görüşmecinin dahi kelamlarını “her şey ekonomi” diye bitirmesi, bu önceliğin kentte ne kadar yakıcı olduğunu gösteriyor.

19 Mart sonrasındaki davalar ise Sivas’ta geniş bölümlerce “siyasi nitelikli” bir çeşit seçkinler ortası güç çabası halinde okunuyor. Bu algı, mevcut nizamın yarattığı bir “cendere” hissini pekiştiriyor. Hasebiyle kentte en yaygın his, bu sıkışmışlıktan kurtulmak ve yeni bir siyasal tabana dâhil olma isteği. Görüşmelerde sıkça duyduğumuz “onunla olmazsa bununla, lakin biriyle” sözü, güçlü bir içerilme talebinin sözü. Fakat artık bu kapsayıcılığın AKP eliyle sağlanamayacağına dair derin bir kanaat hâkim.

Sivas örneği, iktidarın sadece oy kaybetmediğini ancak birebir vakitte toplumun farklı kısımlarını içine alabilme kapasitesini de yitirdiğini ortaya koyuyor. Bugün kent, Türkiye temel taleplerini birebir anda görünür kılıyor: kapsayıcı bir siyaset arayışı, ekonomik refah talebi ve (travmatik kolektif hafızayı aşıp) olağanlaşma isteği. Bu nedenle Sivas, sadece bir taşra kenti değil; ülkenin siyasal geleceğini anlamak için eşsiz bir laboratuvar. Ve bu laboratuvarda seçmenin ortak kanaati net: Artık AKP başrolü oynamıyor.