ABD’nin petrol yaptırımları Rusya ve İran üzerinde nasıl bir baskı kuruyor?
Reuters Sibirya’da bir petrol rafinerisi ABD, Rusya ve İran’a yönelik yaptırımları artırırken, en karlı ihracat eserleri olan petrolü maksat alıyor.
Washington, iki ülkenin de yasa dışı yollardan petrol taşımak için kullandığı, takip etmesi sıkıntı “gölge filolarını” amaç aldı.
Yaptırımlar, Rus ve İran petrolünün en büyük müşterisi Çin’in petrol tedarikini kesintiye uğrattı. Bu atak, dünyanın geri kalanında da petrol arzında açık oluşturdu ve petrol fiyatlarının sert bir halde yükselmesine sebep oldu.
Trump idaresi, Rus ve İran petrolüne yönelik daha sıkı yaptırımlar uygulayabilir ve bu da petrol fiyatlarının daha da artmasına sebep olabilir.
Rusya ve İran ne kadar petrol ihraç ediyor ve kim satın alıyor?
Rusya petrol ihracatı datalarını saklı tutuyor, fakat bir bilgi kuruluşu olan Milletlerarası Güç Ajansı’nın (IEA) iddialarına nazaran Rusya günlük 7,33 milyon varil petrol ihraç ediyor.
Enerji ve Pak Hava Araştırmaları Merkezi’ne nazaran Rusya, Çin’in esas petrol tedarikçisi. Rusya tıpkı vakitte Hindistan’ın petrol ithalatının üçte birini sağlıyor.
Hem İngiltere hem de ABD, Rusya’dan petrol ithalatını Mart 2022’de yasakladı.
Rusya her yıl petrol satışından yaklaşık 190 milyar dolar kazanıyor, bu gelir de Ukrayna savaşını finanse etmesine yardımcı oluyor.
Yedi büyük iktisada sahip ülkeden oluşan G7 kümesi, Rus petrol ithalatında varil başına 60 dolar tavan fiyatı uyguluyor. G7 ülkelerinin her biri bu kısıtlamayı yetki alanlarındaki nakliyat ve sigorta şirketleri aracılığıyla dayatıyor.
Ancak güç ve emtia verisi şirketi Argus Media’dan Neil Fleming, “Tavan fiyat etkisiz oldu. Geçen yılın büyük kısmında Ural ham petrolü üzere Rus petrolü varil başına 60 doların üzerinde, hatta bazen varil başına 75 doların üzerinde ülke dışına satıldı” diyor.
Getty Images Rusya ve İran yasadışı biçimde petrol taşımak için “gölge filolar” kullanıyor İran da petrol ihracatı datalarını kapalı tutsa da, günde yaklaşık 1,7 milyon varil sattığı, bu ölçünün 1,2 ila 1,3 milyon varilinin de Çin’e gönderildiği düşünülüyor.
Bazı haberlere nazaran İran, Hindistan’a da günde 400.000 varil petrol satıyor.
ABD, 2012’den beri İran petrolünün ithalatını ve İran’ın petrol ihracatıyla uğraşan yabancı şirketlerin ABD’de faaliyet göstermesini yasakladı.
ABD İran’ı, nükleer silah ve balistik füze geliştirmek ya da Hamas, Hizbullah ve Husiler üzere silahlı kümeleri desteklemek için kullanabileceği kaynaklardan yoksun bırakmak istiyor.
Donald Trump bu yaptırımları ABD başkanı olarak görev yaptığı birinci devirde, 2019 ve 2020 yıllarında sıkılaştırdı.
Ancak İran yeniden de Çin’e büyük ölçüde petrol ihraç edebiliyor. Bunun sebebi kısmen de, petrolün büyük çoğunluğunun “çaydanlık” ismi verilen küçük rafineriler tarafından satın alınması.
Fleming”Bu rafinerilerin ABD ile hiçbir işi yok ve yaptırımları delmelerinin tespit edilmesi riski düşük” diyor.
Son periyotta Rus ve İran petrolüne yönelik hangi yaptırımlar getirildi?
Getty Images Çin’in İran petrol için esas varış noktası olan Shandong Limanı, ABD yaptırımlarına tabi olan tankerleri artık kabul etmiyor Hem Rusya hem de İran’daki petrol ihracatçıları yaptırımlardan kaçınmak için ham petrol yüklerini farklı sistemlerle taşıyordu. Rusya petrol tankerlerinden “gölge filo”, İran da “karanlık filo” oluşturdu.
“Gölge filo” tankerleri, sahiplerinin kim olduğuna dair bilgilerin bilinmeyen tutulabildiği ülkelerde kayıtlı. Bu da yaptırımları deldikleri için Washington’ın tankerlerin sahiplerini cezalandırmasını zorlaştırıyor.
“Karanlık filo” tankerleri de seyirlerini bilinmeyen tutmak için denize açıldıklarında alıcılarını kapatıyor.
Biden idaresinin son günlerinde yani Ocak 2025’te ABD, Rus ve İran petrolü taşıyan filolardaki 183 tankere ve iki Rus şirketine (Gazprom Neft ve Surgutneftegas) yaptırım uyguladı.
ABD, İran’ın İsrail’e yönelik saldırısına karşılık olarak Ekim 2024’te İran petrolü taşıyan tankerlere yaptırım . ABD tıpkı yılın Aralık ayında da hem Rus hem de İran petrolü taşıyan tankerlere yaptırım getirmişti.
Veri şirketi Kpler’den Homayoun Falakshahi, ABD’nin İran petrolü taşıyan gemilerin yüzde 23’üne, Rus petrolü taşıyan gemilerin de yüzde 9’una yaptırım uyguladığını söylüyor.
Falakashi “Çin’in ithal ettiği Rus ve İran petrolü ölçüsünde yaklaşık yüzde 20-25 ortası bir düşüş görüyoruz” diyor.
“Çin açıklarındaki denizlerde de yaklaşık 20 milyon varil petrol taşıyan gemiler bekliyor, lakin yüklerini boşaltamıyorlar. Bunun sebebi İran petrolünün en önemli varış noktası Shandong Limanı’nın yaptırım listesindeki hiçbir tankeri kabul etmemesi.”
Hükümet kaynaklarının verdiği bilgiye nazaran Hindistan da Rusya’dan gelen, ABD’nin yaptırım uyguladığı petrol sevkiyatlarını almayı bırakacak.
Falakshahi’ye nazaran geçen son birkaç ayda petrol fiyatındaki artışın esas sebeplerinden biri, yaptırım haberleri.
Ocak ayında Rus petrol ihracatlarına uygulanan yaptırımlara dair haberler, Brent ham petrol fiyatının varil başına 80 doların üzerine çıkmasına, yani son beş ayın doruğuna yükselmesine sebep oldu. Varil fiyatı daha sonra tekrar 80 dolarn altına düştü.
Falakshahi “Rus ve İranlı petrol ihracatçıları her vakit bundan kaçınmanın bir yolunu bulacaklar, ham petrollerini öteki gemilere aktarmak gibi” diyor.
“Amerikan gümrük vergilerinden kalıcı olarak etkilenmeyecekler, olağan daha fazlası yürürlüğe girmediği sürece.”
Gelecekte daha katı yaptırımlar beklenebilir mi?
Düşünce kuruluşu Royal United Services Institute’tan (Rusi) Dr. Burcu Özçelik Trump’ın İran petrol kesimine yaptırım uygulamasının da mümkün olduğunu, zira birinci başkanlık devrinde bu kesime “azami baskı” uyguladığını söyledi.
Özçelik, yasadışı petrol hareketlerinin “hem İran İhtilal Muhafızlarına yarar sağladığını” hem de İran’ın farklı örgütlere verdiği dayanağın finansmanını mümkün kıldığını” söylüyor.
Biden idaresi Hizbullah ve öteki kümelere para aktardığı teziyle Yemen Kuveyt Ticaret ve Yatırım Bankası’na da yaptırım uyguladı. Özçelik Trump idaresinin , İran ismine benzeri işler yapan Irak bankalarına da yaptırım uygulamayı düşünebileceğini belirtiyor.
Trump’ın 2019 ve 2020 yıllarında uyguladığı yaptırımlar İran’ın günlük petrol ihracatını sırf 500.000 varile düşürmüştü.
Trump’ın Rusya’nın petrol gelirini düşürmek hedefiyle bu ülkeye yaptırımları da artırması bekleniyor.
Yine Rusi’den Tom Keatinge, “Şoke edici tedbirler görebiliriz” diyor.
“Trump’ın şunu söylemesini bekliyoruz: Rus petrolü almaya devam ederseniz, ticaretinizi gümrük vergilerine tabi tutarız. Bunun yerine ülkeleri, ABD’nin de ortalarında bulunduğu öteki ülkelerden petrol almaya teşvik edebilir.”
Rusya ve İran’ın petrol ihracatının azalması, 2025’te global piyasalarda arz eksikliği yaratarak fiyatları daha da yükseltebilir.
Düşünce kuruluşu Energy Institute üyesi Kate Dourian, “Yalnızca Suudi Arabistan’da muhtemelen piyasaya sürülebilecek günlük üç milyon varillik atıl kapasite bulunuyor, dünyanın tamamında da günlük altı milyon varil.”
Ancak Dourian’a nazaran Trump’ı bekleyen zorluk, üreticileri sadece fiyatı düşürmek için piyasaya ek petrol arz etmeye ikna etmek olacak.
Dourian “Üreticilerin yeni üretime yatırım yapabilmek için yüksek petrol fiyatlarına gereksinimi var” diyor.
