ABD’de büyük dönüşümün ayak sesleri… Trump Amerikan kültürünü derinden değiştirecek

Donald Trump’ın misyona başladıktan sonra geçirdiği birinci hafta birçok başkanlık buyruğuna sahne oldu. Göçmen krizinden dış alakalara dünyayı derinden sarsan atakların yanı sıra Trump hükümeti kültürel birtakım değişimleri tetikleyecek kararlar da alıyor.

Bunların başında Demokratların devlet kurumlarına getirdiği DEI (Diversity, Equity, Inclusion) insiyatiflerinin kaldırılması yatıyor. DEI’ın Türkçe karşılığı çeşitlilik, eşitlik ve kapsayıcılık. Son devirde Batı kamuoyunda çokça duyulan bu tabir hem devlet kurumlarında hem de şirketlerdeki kimlik siyasetlerinin temelini oluşturuyor.

DEI NEDİR?

 DEI insiyatifleri doğrultusunda tarihî olarak haksızlığa uğradığı düşünülen kimlik kümelerine karşı pozitif ayrımcılık uygulanması talep ediliyor. Yani, siyahlar, kadınlar ya da LGBT kümeleri için işe alımlarda kotalar oluşturuluyor. Daha evvelden işe alımlarda kimliklere resmi olarak bakılmıyordu. Fakat DEI siyasetlerini savunanlar, evvelden kullanılan “kimlik tanımayan” işe alım usullerinin, sorumlu şahısların önyargılarından dolayı berbata kullandığı ve bu “dezavantajlı” kümeleri dışarıda bıraktığını söylüyor.

İşe alımların ötesinde, DEI insiyatifleri insan kaynakları sorunlarında herkese eşit muamele güdülmemesi gerektiğini, tarihî olarak haksızlığa uğramış kümelere kimi imtiyazlar tanınması gerektiğini öngörüyor. Bunun ardında DEI destekçilerinin ideolojik pozisyonu yatıyor. Bilhassa muhafazakarların “Wokeism” olarak tabir ettiği bu ideoloji, ırkçılık tarifini yine belirliyor. Onlara nazaran, bir davranışın ırkçı olması için yalnızca ön yargı kâfi değil, ön yargı ve güç birlikte bulunmak zorunda. Yani siyah bir kişi, beyaz birinin tersine doğuştan imtiyaza sahip olmadığı için öbür ırktan birine önyargılı davransa dahi ırkçı olamıyor.

TRUMP NEDEN KARŞI?

Trump cephesi, bilhassa liberal kümelerde yaygın bu niyetin Batı medeniyetinin temellerini oluşturan liyakat prensibine karşı olduğunu düşünüyor. Onlara nazaran iş müracaatlarında kullanılan kotalar, kabiliyeti adayların dışarıda kalmasına, kâfi olmayan bireylerin ise “doğru” kimliğe sahip olmalarından ötürü işi elde etmesine yol açıyor. Dahası, şirket kültürünün woke ideolojisiyle birleşmesi, çalışanlar ismine toksik bir ortam oluşturuyor. Herkes “internette iptal edilme” kaygısıyla fikrini söylemekten çekinir hale geliyor.

Trump, bu akımla birinci periyodunda de gayret etmiş olmasına karşın şu anda birinci periyoda kıyasla daha kuvvetli ataklar yapıyor. Bunun en önemli sebebi, DEI insiyatiflerini şirketlerinde çokça kullanmış teknoloji devlerinin yakın vakitte taraf değiştirmeleri. Elon Musk, uzun müddettir DEI siyasetlerine karşı olsa da evvelki seçimlerde Demokratlardan yana hal alan Mark Zuckerberg ve Jeff Bezos, bu seçimde evvel tarafsız kaldı sonraysa yemin merasiminde soluğu Trump’ın yanında aldı. Bezos’a ilişkin Washington Post, uzun yıllar sonra birinci defa bir Demokrat adaya dayanak açıklamayacağını duyurmuştu. Bezos’un Amazon’u DEI grubunun varlığına son verdi. Zuckerberg de birebir formda seçim sonrası Meta’daki DEI ofislerini kapatacağını bildirdi. Ayrıyeten Zuckerberg, katıldığı bir podcast yayınında şirket kültüründe “maskülenliğin” şeytanlaştırıldığını, biraz daha maskülen bir ortamın ziyanının olmayacağını söyledi.

Bu iki iş beşerinin yanı sıra birçok Amerikan şirketi DEI siyasetlerini sonlandırıyor. McDonalds, Walmart, Target, Boeing, Ford, Harley Davidson üzere birçok şirket daha DEI ofislerini resmi olarak kapattı. Doğal Amerikan devlet kurumları da bu değişimin bir kesimi oldu. Şimdi Trump koltuğa oturmadan, FBI ve CIA de DEI siyasetlerini sonlandırdıklarını duyurdular.

DEI’NİN GERİSİNDEKİ FİNANS GÜCÜ

Neredeyse tüm Amerikan şirketlerinin etrafını saran bu siyasetlerin son periyotta yayılması ise tesadüf değil. Kimlik temelli kültürel hareketlerin bilhassa 2020’deki George Floyd olayları sonrası sürat kazanmasının yanı sıra şirketler böylesi siyasetleri gütmek için finansal birtakım motivasyonlar da taşıyorlar.

Blackrock ve Vanguard üzere global finans devlerinin başını çektiği ESG (Environmental, Social, Governance) yatırım sistemi bu siyasetlerin ardındaki temel güç olarak tanımlanıyor. ESG, yani Etraf, Toplumsal, İdare sistemi, dünyadaki tüm şirketlerden çevreci ve toplumsal eşitlikçi siyasetler uygulamalarını talep ediyor. Bu uygulamalarla ESG puanını artıran şirketler yatırımcılar için daha sağlam bulunuyor. Birçok yatırım şirketi, ESG puanının yükselmesi için DEI insiyatiflerinin kıymetine vurgu yapıyor.

Ancak son devirde ESG yatırım sistemi terk edildi. Blackrock CEO’su Larry Fink, ESG tarifini kullanmaktan kaçındığını zira bu kavramın önemli biçimde politikleştiğini söyledi. ESG’nin terk edilmesi DEI insiyatiflerinin de büyük ölçüde azalmasına yol açmış olabilir. Lakin birçokları ESG’nin isim olarak ortadan kalktığını fakat farklı formlarda hala devam ettiğini düşünüyor. Yatırım şirketlerine nazaran ESG gibisi yatırım sistemleri isimsiz olarak varlığını sürdürecek. Ancak Trump’ın enerji bakanı Chris Wright’ın çevre siyasetleri tersliği ve fosil yakıtlara olumlu yaklaşımı göz önünde bulundurulursa şirketlerin yalnızca toplumsal sorunlar de değil, etraf konusunda da böylesi insiyatifleri geride bırakması kelam konusu olabilir.