Doğduğumuz gün, birinci adımlarımız, birinci sözlerimiz hayatımızın dönüm noktalarıdır.
Yine de hiçbirini hatırlamıyoruz.
Neden?
Sinirbilimciler ve psikologlar onlarca yıldır bu soruyla boğuşuyor.
Hayatımızın birinci birkaç yılını hatırlayamamamız “çocukluk amnezisi” olarak isimlendirilir ve nedenini açıklamak emeliyle yıllar içerisinde birçok teori geliştirildi.
ABD’deki Yale Üniversitesi’nde psikoloji ile beyin ve hudut cerrahisi profesörü olan Nick Turk-Browne, tartışmanın esasen iki temel soruya dayandığını söylüyor:
Erken yaşta anılar oluşturuyor lakin daha sonra bunlara erişemiyor muyuz yoksa büyüyene kadar hiç anı oluşturmuyor muyuz?
Profesör Turk-Browne’a göre, son 10 yıla kadar araştırmacılar çoğunlukla bebeklerin hafıza oluşturmadığını varsayıyordu. Kimileri bunun, tam olarak oluşmuş bir benlik hissine yahut konuşma yeteneğine sahip olmamalarından kaynaklandığına inanıyordu.
Bir diğer hipotez de yeni anılar oluşturmaktan sorumlu bir beyin bölgesi olan hipokampüsün şimdi tam olarak gelişmemiş olması nedeniyle yaklaşık dört yaşına kadar anı oluşturamadığımız.
Prof. Turk-Browne, “Bebeklik döneminde [bu bölgenin] boyutları iki kattan fazla artar” diyor.
“Ve tahminen de o periyot nöral devreye sahip olmadığımız için tecrübelerimiz depolanamıyordur” diyor.
Bebeklerin hipokampal aktivitelerini ölçen deney
Prof. Turk-Browne’un bu yılın başlarında yaptığı kendi çalışması bu fikirle çelişiyor üzere görünüyor. Takımı, yaşları dört ile 24 ay ortasında değişen 26 bebeğe bir dizi manzara gösterirken tıpkı vakitte beyinlerini tarayarak hipokampal aktivitelerini ölçtü.
Eğer eski fotoğrafa daha uzun baktılarsa araştırmacılar bunu bebeklerin o imgeyi hatırlayabildiklerinin ve evvelki çalışmaların sav ettiği üzere tanıyabildiklerinin bir işareti olarak kıymetlendirdi.
Araştırmacılar, bir bebeğin hipokampüsü bir imgeyi birinci sefer gördüğünde ne kadar etkin olursa, daha sonra hatırlama mümkünlüğünün daha yüksek olduğunu buldu, bilhassa de bebek 12 aylıktan büyükse.
Bu da hipokampüsün birinci yıldan sonra bir çeşit hafıza oluşturabildiğini gösteriyor.
Anılar nereye gitti?
Prof. Turk-Browne, ekibinin çalışmasının, bebeklerin hipokampüste sahiden anı oluşturup oluşturmadığını tespit etmek için “bir birinci adım” teşkil ettiğini ve daha fazla araştırmaya muhtaçlık duyulduğunu söylüyor:
Eğer anıları depolayabiliyorsak bu, onların nerede olduğuna dair soruları beraberinde getiriyor. Hâlâ oradalar mı? Onlara erişebilir miyiz?
2023’te yayımlanan bir çalışma, bebekken labirentten çıkış yolunu öğrenen farelerin yetişkinlikte bildiklerini unuttuğunu ortaya koydu.
Hipokampüsün birinci tecrübe sırasındaki aktif kısımlarını yapay olarak aktive etmek, bu hafızayı geri getirebilir. İnsanların bebekken anıları kaydedip ilerleyen yaşlarda unutup unutmadıkları şimdi belirlenebilmiş değil.
İngiltere’deki Westminster Üniversitesi’nde nöropsikoloji profesörü olan Catherine Loveday de bebeklerin en azından konuşabildikleri vakit anı oluşturma yeteneğine sahip olduklarını düşünüyor.
Bence asıl soru, bu anıları vakit içinde ne ölçüde hafızamızın gerilerine attığımız, çok süratli bir formda kaybolup kaybolmadıkları ve üzerilerinde düşünebileceğimiz bir tıp şuurlu anılar olup olmadıkları.
Anı gerçek olmayabilir mi?
Prof. Loveday’e göre, çocukluk amnezisi anlayışımızı daha da karmaşık hale getiren şey, insanların birinci anıları olduğunu düşündükleri bir şeyin hakikaten o denli olup olmadığını tespit etmenin “neredeyse imkansız” olması.
Örneğin kimilerimiz bebekken yaşadığımız makul bir olayı hatırlayabiliriz.
Prof. Loveday, bu tür anıların gerçek tecrübelerin gerçek anıları olma ihtimalinin düşük olduğunu söylüyor.
“Hafızayla ilgili olan şey, onun her vakit bir yine yapılandırma olmasıdır. Yani birisi size bir şey anlatırsa ve siz de bu hususta kâfi bilgiye sahipseniz, beyniniz katiyetle gerçekmiş üzere hissettiren bir şeyi tekrar oluşturabilir” diye açıklıyor.
“Burada hakikaten baktığımız şey şuurdur ve şuur, tespit edilmesi sıkıntı olan şeydir” diye ekliyor.
Prof. Turk-Browne, çocukluk amnezisini çevreleyen gizemin, bizi biz yapan şeyle alakası olduğunu düşünüyor.
Bu bizim kimliğimizle ilgili diyor ve ekliyor:
Ve hayatımızın birinci birkaç yılında kimi şeyleri hatırlamadığımız bir kör noktamız olduğu fikri, bence insanların kendileri hakkındaki fikirlerini nitekim zorluyor.
