Cuma günü Alaska’da ABD ve Rusya önderleri Donald Trump ve Vladimir Putin ortasında yapılacak tepe, tartışmasız son birkaç yılın en değerli diplomatik gelişmelerinden biri.
Ancak toplantının yapıldığı yer de tarihi bir ehemmiyete sahip ve başlı başına bir tartışma konusu.
Trump ve Putin, bugün ABD toprağı olan Alaska’nın en büyük kenti Anchorage’da bir ortaya gelecek.
Ancak toplantı yaklaşık 150 yıl evvel birebir yerde gerçekleşmiş olsaydı, Rusya topraklarında yapılmış olacaktı.
Bunun nedeni, şu anda ABD’nin en büyük eyaleti olan ve tüm ülkenin yüzölçümünün yaklaşık beşte birini kaplayan Alaska’nın bir vakitler Rusya’ya ilişkin olması.
‘OLDUKÇA MANTIKLI’ BİR YER SEÇİMİ
Kuzey Amerika’nın en kuzeybatısında yer alan Alaska, en dar noktasında 82 kilometre genişliğinde olan Bering Boğazı ile Rusya’dan ayrılıyor.
Trump doruğun Alaska’da yapılacağını açıkladığında, Rusya Başkanlık Asistanı Yuri Uşakov, Rus heyetinin “Bering Boğazı üzerinde uçmasının ve iki ülke önderleri ortasında böylesine değerli bir doruğun Alaska’da yapılmasının”, “oldukça mantıklı” göründüğünü söyledi.
Ancak Rusya ile Alaska ortasındaki tarihi bağlar 1700’lerin başlarına kadar uzanıyor. Yani Sibirya’daki yerlilerin birinci kere ‘doğudaki geniş bir topraktan’ bahsettiği vakitlere…
1728 yılında Danimarkalı denizci Vitus Bering liderliğindeki bir keşif gezisi, yeni toprakların Rus anakarasına bağlı olmadığını keşfetti.
Ancak ağır sis nedeniyle sefer başarısız oldu.
1741’de yeniden Bering’in önderlik ettiği bir öbür keşif gezisi muvaffakiyete ulaştı ve karaya insan gönderildi.
Bunu birkaç ticari sefer izledi ve birinci su samuru kürkleri Rusya’ya geri getirildiğinde, Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika’nın Pasifik kıyıları ortasında kârlı bir kürk ticaretinin kapısı açıldı.
Ancak 19. yüzyılda İngiliz ve Amerikalı kürk tüccarları Ruslara karşı güçlü rakipler haline geldi.
Bu sert rekabet 1824 yılında Rusya’nın ABD ve İngiltere ile başka ayrı antlaşmalar imzalamasıyla sona ererken, su samurlarının kuşağının tükenmek üzere olması ve Kırım Savaşı’nın (1853-56) siyasi sonuçları Rusya’yı Alaska’yı ABD’ye satmaya istekli hale getirdi.
‘APTALCA’ BİR ALIŞVERİŞ
Dönemin ABD Dışişleri Bakanı William Seward, toprak satın alma müzakerelerini yönetti ve Ruslarla bir muahede yapılmasını sağladı.
Uzun süren muhalefetten sonra ABD Kongresi Seward’ın 7,2 milyon dolarlık resmi teklifini onayladı ve 18 Ekim 1867’de Alaska’nın o zamanki başşehri Sitka’ya Amerikan bayrağı çekildi.
Başlangıçta Alaska’nın satın alınması, arazinin sunacak hiçbir şeyi olmadığına inananlar tarafından “Seward’ın Aptallığı” olarak isimlendirildi ve eleştirildi.
Enflasyona nazaran uyarlandığında, ABD’nin ödediği 7,2 milyon dolar bugün 100 milyon doların biraz üzerinde bir meblağa denk geliyor ki bu da şu anda ABD’nin en geniş eyaleti için epeyce düşük bir bedel.
19. yüzyılın sonlarından itibaren Alaska’da altın, petrol ve doğal gaz keşifleri yapılmaya başlandı ve kısa müddette kıymetli kârlar elde edildi.
Seward’ın atılımı meyvelerini vermişti ve 1959 yılında Alaska resmen ABD’nin 49. eyaleti oldu.
Doğal kaynakları güçlü Alaska’da bugün 12 binden fazla ırmak ve çok sayıda göl bulunuyor.
Başkenti Juneau, yalnızca tekne yahut uçakla ulaşılabilen tek ABD eyalet başşehri.
Anchorage’daki Hood Gölü ise günde yaklaşık 200 uçuşla dünyanın en işlek deniz uçağı üssü.
Başkanlar Trump ve Putin eyaletin en büyük askeri tesisi olan Elmendorf-Richardson Ortak Üssü’nde bir ortaya gelecek.
64,000 dönümlük bu üs, ABD’nin Kuzey Kutbu’ndaki askeri hazırlığı açısından kilit değere sahip bir bölge olarak görülüyor.
Alaska evvelden de Amerikan diplomasisine mesken sahipliği yapmıştı.
Mart 2021’de Joe Biden’ın yeni diplomatik ve ulusal güvenlik takımı Anchorage’da Çinli mevkidaşlarıyla bir ortaya geldi.
Zirveyle ilgili resmi detaylar ortaya çıkmadı lakin Beyaz Saray, Alaska görüşmelerinin Trump için bir “dinleme oturumu” olacağını ve ABD liderine “bu savaşı nasıl sona erdireceğine dair en uygun değerlendirmeleri” sunacağını söyledi.
Geçen hafta tepeyi duyurduğunda Trump, toplantının barışa yönelik somut adımlarla sonuçlanabileceği konusunda olumlu konuştu.
Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy daha evvel Kiev’in iştiraki olmadan yapılacak rastgele bir mutabakatın “ölü doğmuş kararlar” manasına geleceğini söylemişti.
