Suriye’deki gelişmelerle birlikte gözler yeniden Ortadoğu satrancında: Dengeler değişiyor

Emekli diplomat, Türkiye’nin son Şam Büyükelçisi Ömer Önhon, Beşşar Esad idaresinin çöküşüyle birlikte yaşanan gelişmelerin Ortadoğu sahnesindeki güç oyunlarında yeni istikrarlar ortaya çıkardığını anlattı. Önhon, İran’ın Suriye’de kaybeden olduğunu, hem Suriye’deki tesirini hem Irak ve Suriye üzerinden Lübnan’a giden lojistik çizgisi kaybettiğini, bu durumun da İran’ın Lübnan’daki tesiri üzerinde olumsuz tarafta yansıması olacağını vurguladı.

Türkiye’nin ise “alan ve prestij” kazandığına işaret eden Önhon, “Suriye’nin fiili yöneticilerinin Türkiye’yle ortalarında bir yakınlık olduğu açıkça görülüyor. Ülkemizle ilgili çok olumlu açıklamalar yapıyorlar. Türkiye bu ortamdan istifadeyle Suriye’de sistemin oturtulmasına, iktisadın toparlanmasına ve güvenlik güçlerinin tanzimine kıymetli katkı sağlayabilir. Türkiye sığınmacıların geri dönmeleri ve YPG’nin pasifize edilmesi için de avantaj elde etmiştir. Lakin her iki mevzuda da gelişmeler bizatihi olmayacaktır.

Sığınmacıların büyük kısmı, geri dönmek için Suriye’deki gelişmeleri görmek isteyecektir ve o vakit dahi hepsi dönmek istemeyebilecektir. YPG ise sıkıştı lakin işin içinde öteki faktörler var ve münasebetiyle pasifize edilmesi o kadar kolay değil. YPG konusunda ABD ögesi kıymetli. Bugün ABD’nin Suriye’de yaptığı çeşitli atılımlar, Türkiye ile ABD ortasında badireler yaşanabileceğini düşündürüyor” dedi.

‘TEHDİTSİZ SURİYE’ VURGUSU

Türkiye’nin “birliğini koruyabilen, halkın özgür iradesiyle ülkenin yönetildiği, etrafında tehdit teşkil etmeyen bir Suriye” dilek etmesi gerektiğini aktaran Önhon, “Suriye’deki en kıymetli ögelerin başında etnik/dini/mezhepsel çeşitliliğin korunması, Nusayrilerin, Dürzilerin, Hıristiyanların hassasiyetleri ve dertleri göz arkası edilmemelidir. Ülkede Arap/ Sünniler çoğunlukta lakin bu kesim içinde öteki kümelerle tıpkı dertleri taşıyanların oranı çok büyüktür. Türkiye, HTŞ’ye yapacağı yönlendirmelerde bu konuları bilhassa vurgulamalı ve ısrarcı olmalıdır” diye konuştu.

‘ZEMİN KAYGAN’

Önhon kelamlarını şöyle sürdürdü: “Suriye’yi bugün fiilen yönetenler ölçülü bir telaffuz kullanıyorlar fakat selefi kimlikleri, ideolojik yapıları ne kadar değişebilir? Bunu vakit içinde daha net göreceğiz. Suriye’de hür seçimlerin yapılması için bir elbet bir hazırlık mühletine muhtaçlık bulunuyor lakin bu mühlet ne kadar uzarsa ülkenin yine krize sürüklenmesi ihtimali o kadar artacaktır diye düşünüyorum. Suriye’de tabanın kaygan olduğunu ve her an her şeyin farklı bir hal alabileceğini de unutmamak ve buna nazaran önlemi elden bırakmamak faydalı olur. Türkiye Suriye’ye genel bölgesel güvenlik açısından yaklaşmalıdır. Zira İsrail ve Körfez ülkelerinin güvenliği, sonların korunması, ekonomik ve ticari çıkarlar üzere pek çok boyutu bulunmakta. Türkiye, Suriye’nin ayakları üzerinde durmasına yardımcı olacaktır lakin bu tek başına ülkemizin sorumluluğunda olmamalıdır. Milletlerarası topluluk ve bölge ülkeleri de Suriye’nin düze çıkması için yardımcı olmalıdır.”

‘HERKES OYUNUN KURUCUSU OLMAYA DAVET EDİLİYOR’

Ankara Üniversitesi memleketler arası ilgiler kısmından Prof. Dr. Erdem Denk, 2018 finans krizi ve pandemiyle birlikte şekillenen dünyada Ortadoğu’nun kendisine bulduğu yeri Cumhuriyet’e kıymetlendirdi. Denk, “Suriye’yi ve Türkiye’yi sıkıştırma siyasetinin mevcut münasebetlerinin sona ermekte olduğu görülüyor. Öbür mevzularda yaşanacak tartışmalar ve izlenebilecek misal siyasetler bir yana, şimdilik eski oyun bozan aktörlere muhtaçlık bitmiş üzere. Herkes yeni oyunun kurucusu olmaya davet ediliyor” dedi.

BAŞARISIZ ADIMLAR

Prof. Dr. Erdem Denk, tarihin akışını değiştiren 2018 finans krizi sonrasında nüfuz alanını genişletmek isteyen ABD’nin terör örgütü PKK’yle sıkıştırdığı Türkiye üzerinden Suriye’yi de sıkıştırmaya başladığını belirterek “Başarısız olan barışçıl neoliberalleştirme görüşmelerini uluslararasılaştırılmış iç savaş izledi. Böylelikle hem Soğuk Savaş’ta Sovyetlerin nüfuz alanına dönüşen Suriye de (tıpkı Irak gibi) ‘özgürleştirilecek’ hem de İsrail’in önü açılacaktı. Bu atakların önüne iki temel ‘pürüz’ çıktı” dedi. Denk, “Birincisi, Soğuk Savaş periyodundaki işbölümüne nazaran kendi (Batı) yarım küresine düşmeyen alanlara hakikat kimi alanlar kazanan ABD’nin artık durması gerektiğini düşünen ve tekrar güçlenme arayışlarının bir modülü olarak Gürcistan, Ukrayna ve Suriye’yi ‘kaybetmeyi kabullenmeyeceği’ni gösteren Rusya. Aslında Orta Asya’da da oldukça aralık alan Rusya, bu üç kritik bölgede tüm istediklerini alamayacağını anlamış görülüyor. Çünkü Gürcistan hâlâ ‘ortada’ olsa da en azından Suriye karşılığında Ukrayna’da onurlu bir zafer elde edilebileceğine ikna olmuş gözüküyor. Aslında ABD/Batı açısından değerlendirildiğinde, Suriye’de ‘rejimin değişmesi’ ve Türkiye’de PKK ile ilgili yaşanan tartışmalardan anlaşıldığı kadarıyla Suriye’yi ve Türkiye’yi sıkıştırma siyasetinin mevcut münasebetlerinin sona ermekte olduğu görülüyor. Öbür hususlarda yaşanacak tartışmalar ve izlenebilecek benzeri siyasetler bir yana, şimdilik eski oyunbozan aktörlere muhtaçlık bitmiş üzere. Herkes yeni oyunun kurucusu olmaya davet ediliyor” diye konuştu.

‘HUZUR GELMESİ ZOR’

Ancak tam da bu noktada “Batıcı atılımların önündeki ikinci pürüze” bakılması gerektiğine işaret eden Denk, 2008 krizi ve bilhassa de pandemi krizi sonrasında görünür olmaya başlayan Körfez ülkeleri ile Çin üzere yeni ekonomik aktörlerin şimdi siyasiaskeri alanda “pek aktif değil” üzere düşünülseler de önemli birer oyuncu olduklarını söyledi. Denk, “Kısa ve orta vadede Ortadoğu’ya huzur gelmesi güç üzere. Üstelik daha iklim değişikliğinin tetikleyeceği mümkün su krizi başlamadı bile” değerlendirmesinde bulundu. Denk, Soğuk Savaş periyodunda olduğu üzere “Al Suriye’yi ver Ukrayna’yı” formunda bir uzlaşıyla Ortadoğu’da ya da dünyada statükonun yine tesis edileceğini düşünmenin “naiflik” olduğunu anlattı.

‘MERKEZLERE ODAKLANMALI’

Denk, “İsrail, Türkiye, Suriye, İran, Hamas ve terör örgütü PKK üzere bölge aktörlerinin kendi ortalarında yahut birbirlerine karşı atacağı adımları ‘eski ittifaklar’ ve/veya onlar ortasında ulaşılan uzlaşılar bağlamında tahlil etmek, mevcut süreçleri güzelleme yanlışı olmanın da ötesinde demlenmekte olan güç istikrarlarını hiç hesaba katmamak manasına gelecektir. Gelecek devirde ne olabileceğini anlamaya çalışmanın yolu, Körfez sermayesi, Çin, Almanya özelinde AB ve hatta Hindistan özelinde öbür BRICS ülkeleri üzere potansiyel güç/ yük merkezlerinin ne yapmakta olduğuna odaklanmaktan geçmektedir” tabirlerini kullandı.