Mustafa Kemal Atatürk’ün en yakın silah ve çalışma arkadaşıdır. Bu birliktelik şöyle başlamıştır: 25 Aralık 1916’da Mustafa Kemal ile Mustafa İsmet, Palu civarındaki ordugahta buluşarak birinci kere birlikte çalışmaya başlamışlardır.
Askerliğe ait değerlendirmesi hoş ve kapsamlı. Hakikat ve duraksamadan karar verebilmekte. Yürekli ve ferdî kararı ile hareket etme yeteneğine sahiptir. Orduda ve memlekette üstleneceği kıymetli vatan vazifelerinde ve hizmetlerinde kendisinden büyük hizmetler beklenir.
9 Kasım 1920’de Batı Cephesi Komutanlığına Alb. İsmet atanmıştır. Birinci İnönü savaşı Yunanlılarla birinci savaştı ve mütevazi ölçülerde bir zafer de olsa birçok sorunu çözmüştür. Bu kanı; Atatürk’ün İsmet Beyefendiye çektiği telgrafta; “Bütün dünya tarihinde, sizin İnönü Meydan Savaşlarında üstlendiğiniz misyon kadar, ağır bir vazife üstlenmiş kumandanlar enderdir” diye başlayarak,
“Siz orada yalnız düşmanı değil, ulusun kara yazgısını da yendiniz” halinde devam eden saptaması çok değerlidir. Bundan bu türlü İsmet Paşa İnönü Kahramanı olarak anılmaya başlanacaktır.
Daha sonra Mudanya Ateşkes Mutabakatına memur edilen Garp Cephesi orduları kumandanı İsmet Paşa, müttefik temsilcisi generallere “İsmet paşa bize mağlup muamelesi yapıyor” dedirtecektir. Mudanya Konferansı ile bir tek kurşun atmadan Trakya’nın hudut problemi de çözülmüştür.
26 Ekim de Dışişleri Bakanlığına getirilen İsmet Paşa, Lozan Delegasyon Başkanlığını olmuştur. Lozan konferansı 20 Kasım 1922 de başladı ve hepimizin bildiği üzere büyük çabalardan sonra fakat 24 Temmuz 1923’de imzalanması gerçekleşti. Lozan yüzyıllık hesapların görüldüğü diplomatik bir arenadır. Lozan Sevr’in yırtılıp atılması olayıdır ve bizim varoluş belgemizdir.
Bu başarılı sonuç ile İsmet Paşa “İnönü Kahramanı” sanına “Lozan Kahramanı” sanını da eklemiştir.
İsmet Paşa’nın bu muvaffakiyetini cumhuriyetin birinci Başbakanlığı izlemiştir. İsmet Paşa, toplam olarak; 17 yıl, 11 ay, 7 gün en uzun süren Başbakanlık vazifesini İsmet İnönü yapmıştır. Ve, 11 Kasım 1938 ile 22 Mayıs 1950 tarihleri ortasında ülkemizde 11 yıl, 6 ay, 11 gün müddet ile Cumhurbaşkanlığı yapmıştır.
1934 yılının 26 Aralığında Cumhurbaşkanı Atatürk’ün, Başbakanlığa gönderdiği bir yazıda General İsmet’in alacağı aile isminin “İnönü” olmasının yerinde bulunduğunu belirtmişlerdir.
10 yıllık vakit dilimi, yeni Türkiye’nin toplumsal, laik ve çağdaş bir hukuk devleti seviyesine ulaşmak için birbiri gerisine devrimci atılımlarda bulunduğu ve bunun gerektirdiği kurumlaşmalara değer verdiği yıllardır.
Bu periyodun en besbelli özelliği; Atatürk ihtilallerini uygulayarak, rejimin yerleştirilmesine çalışmasıdır. Örneğin; Köy enstitülerinin açılması, iktisadi kalkınma atılımı ve en kıymetlisi de çok partili parlamenter sisteme geçiş hazırlıkları ve demokratik bir yapının oluşturulması üzere toplumsal, eğitsel, ekonomik, siyasi ve askeri istikametten hayli ağır çalışma günleri ile geçmiştir.
Ayrıca bu yıllar II. Dünya Savaşına rast gelmektedir. İnönü Türkiye’nin savaşa sokulması tarafında yapılan şiddetli baskılara karşı koymuş, bütün problemlere karşın, bu devirde tahminen Türk evlatları aç bırakılmış olabilir, ama babasız bırakılmamıştır.
Işıklar onunla…
Ahmet Gürel
