2024’te Türkiye’nin ekonomi karnesi: Zam, enflasyon, geçim derdi SURVIVOR Türkiye

Türkiye iktisadı epey hareketli ve güç bir yıl geçirdi. Kredi derecelendirme kuruluşları Fitch, S&P ve Moody’s, Türkiye’nin kredi notunu artırdı. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Başkanı Hafize Gaye Erkan vazifesinden istifa ederken, yerine Lider Yardımcısı Fatih Karahan atandı. Ayrıyeten, dünyanın önde gelen elektrikli araç üreticisi Çinli BYD firması ile Türkiye’de yaklaşık 1 milyar dolarlık yatırım için mutabakat sağlandı. Bilhassa yılın son üç ayı, iktisat alanında kıymetli gelişmelere sahne oldu.

Yıla yüzde 42.5 düzeyinde siyaset faizi ile başlayan Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası birinci toplantısını yaptığı 25 Ocak tarihinde faizi 45 düzeyine çıkarırken şubat ayında faiz sabit kaldı. Akabinde martta yüzde 50 düzeyine çıkan faiz yılın son ayına kadar bu düzeyde kaldı. Aralık ayında ise 250 baz puanlık düşüş ile faiz oranı 47.5 oldu.

Türkiye açısından 2024’ün birinci üç ayı iktisat alanında kıymetli gelişmelere sahne oldu. Bu periyotta yaşanan gelişmeler şu formda:

OCAK 2024

KAMU GÖREVLİLERİNE ARTIRIM YAPILDI

• Ticaret Bakanlığı, yiyecek ve içecek hizmeti sunan işletmelerin fiyat listelerini görünür biçimde kafe ve restoranların önüne koymalarını zarurî kılan düzenlemeyi yürürlüğe koydu.
• AKP’li Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 2023 yılı ihracat sayılarını açıklayarak, 2023’te yüzde 0,6 artışla 255 milyar 809 milyon dolara ulaştığını belirtti.
• Türk Hava Yolları’nın (THY) markası AnadoluJet, AJet Hava Nakliyatı Anonim Şirketi ismi altında operasyonlarını gerçekleştirmek üzere işletme ruhsatı aldı.
• Kamu vazifelileri ile memur emeklilerinin aylık ve fiyatlarında toplamda yüzde 49,25, SSK ve Bağ-Kur emekli aylıklarında ise yüzde 37,57 artış yapıldı.
• Rekabet Kurulu, Meta’ya WhatsApp kullanıcılarına yazılım güncellemesiyle getirilen data paylaşım zorunluluğunu kaldırması için 12 Aralık 2023’ten itibaren günlük 4,8 milyon lira para cezası uygulanmasına karar verdi.
• 2024 Yılı Yatırım Programı yayımlandı. Kamu projelerinin toplam meblağı 7,3 trilyon lira olarak belirlenirken, zelzele önlemlerine 510 milyar lira ayrıldı.
• Türkiye’deki en yüksek gelire sahip yüzde 20’lik kümenin toplam gelirden aldığı hisse, yüzde 49,8’e yükseldi. En düşük gelire sahip yüzde 20’lik kümenin hissesi ise yüzde 5,9’a geriledi.

ŞUBAT 2024

TCMB BAŞKANI GAYE ERKAN İSTİFA ETTİ YERİNE FATİH KARAHAN ATANDI

• Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, Afet Yine İmar Fonu’nun kurulduğunu duyurdu. Bu fon, afet bölgelerinde imar, altyapı ve üstyapı çalışmalarının finansmanını sağlayacağı tabir edildi.
• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanı Hafize Gaye Erkan vazifesinden istifa etti, yerine Lider Yardımcısı Fatih Karahan atandı.
• TÜİK bilgilerine nazaran, Ocak ayında Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) yüzde 6,7, Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) ise yüzde 4,14 arttı. Yıllık enflasyon TÜFE’de yüzde 64,86, Yİ-ÜFE’de ise yüzde 44,2 oldu.
• Türkiye’nin nüfusu 2023 prestijiyle 85 milyon 372 bin 377 kişi olarak kayıtlara geçti.
• Türkiye iktisadı 2023’ün son çeyreğinde yüzde 4,6 büyüdüğü açıklandı.

MART 2024

FITCH RATINGS TÜRKİYE’NİN KREDİ NOTUNU YÜKSELTTİ

• Şubat ayında TÜİK’e nazaran TÜFE yüzde 4,53, Yİ-ÜFE ise yüzde 3,74 arttı. Yıllık enflasyon TÜFE’de yüzde 67,07, Yİ-ÜFE’de ise yüzde 47,29 oldu.
• Fitch Ratings, Türkiye’nin kredi notunu “B”den “B+”ya, not görünümünü ise “durağan”dan “pozitif”e yükseltti. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, Türkiye’nin milletlerarası normlara uyan, kural bazlı ve öngörülebilir siyasetlerinin bu artışı sağladığını argüman etti.

NİSAN 2024

TÜRKİYE İSRAİL’E İHRACAT KISITLAMASI GETİRDİ

• Enflasyon, martta aylık bazda yüzde 3,16, yıllık bazda ise yüzde 68,5 arttı. Yurtiçi üretici fiyat endeksindeki artış aylık yüzde 3,29, yıllık yüzde 51,47 olarak kaydedildi.
• Ticaret Bakanlığı, İsrail’e yönelik 54 eser kümesinde ihracat kısıtlaması getirilmesine karar verdi.
• Türkiye’nin global mal ihracatından aldığı hisse 2023’te yüzde 1,08’e, hizmet ihracatından aldığı hisse ise yüzde 1,3’e yükseldi, bu da tarihindeki en yüksek düzeylere ulaştı.

MAYIS 2024

İSRAİL’LE TİCARET ‘DURDU’ FAİZDE İKİNCİ OLDU

• Türkiye Arjantin’de faizlerin düşürülmesi ile Venezuela’dan sonra en yüksek faiz veren ikinci ülke oldu.
• Ticaret Bakanlığı, İsrail ile ticaretin büsbütün durdurulduğunu sav etti.
• TÜFE, nisanda aylık bazda yüzde 3,18, yıllık bazda ise yüzde 69,8 artış gösterdi. Yİ-ÜFE, aylık yüzde 3,6, yıllık yüzde 55,66 arttı.
• Kredi derecelendirme kuruluşu Standard & Poor’s, Türkiye’nin kredi notunu “B”den “B+”ya yükseltirken, kredi notu görünümünü “pozitif” olarak korudu.
• “Kamuda Tasarruf ve Verimlilik Paketi” kamuoyuyla paylaşıldı. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, kamu tasarrufunun ve verimliliğin artırılmasının bütçe açığı ve kamu borçlanmasını azaltacağını belirtti.
• Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu, X toplumsal medya platformunun İstanbul merkezli temsilciliğiyle Türkiye’de faaliyetlerine devam edeceğini açıkladı.

HAZİRAN 2024

TÜRKİYE FATF GRİ LİSTESİNDEN ÇIKARILDI

• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), swap hariç net rezervlerinin 66,5 milyar dolarlık güzelleşmeyle artıya geçtiğini duyurdu. Bu güzelleşmenin en büyük nedeninin yüksek faiz nedeniyle yapılan carry trading süreçleri olduğu savları gündeme geldi.
• TÜFE, mayısta aylık bazda yüzde 3,37, yıllık bazda ise yüzde 75,45 artış gösterdi. Yİ-ÜFE aylık yüzde 1,96, yıllık yüzde 57,68 arttı.
• Brand Finance, 2024 yılına ait “Türkiye’nin En Kıymetli Markaları-Türkiye 125” araştırmasını tamamladı. Türk Hava Yolları (THY), 1 milyar 985 milyon dolarlık bedeliyle yeniden “Türkiye’nin en bedelli markası” oldu.
• Türkiye İstatistik Kurumu, 2023 yılına ilişkin vefat ve mevt nedeni istatistiklerini açıkladı. 2023’te Türkiye’deki mevt sayısı bir evvelki yıla nazaran yüzde 4,1 artarak 525 bin 814 oldu.
• Kripto varlık ekosistemine yönelik düzenlemeleri içeren “Sermaye Piyasası Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi“, 26 Haziran’da TBMM Genel Konseyi’nde kabul edilerek maddeleşti ve Türkiye’de kripto varlıklara dair birinci yasal çerçeve oluşturulmuş oldu.
• Koç Holding’in kuruluşunda kıymetli rol oynayan iş insanı Can Kıraç, 97 yaşında hayatını kaybetti.
• Türkiye, FATF gri listesinden çıkarıldı.

TEMMUZ 2024

MEMUR VE EMEKLİ MAAŞLARINA ARTIRIM YAPILDI

• Konut kiralarındaki artışa yönelik 2022’de getirilen yüzde 25’lik hudut sona erdi.
• Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) haziranda aylık yüzde 1,64, Yurtiçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) ise yüzde 1,38 arttı. Yıllık enflasyon TÜFE’de yüzde 71,6, Yİ-ÜFE’de ise yüzde 50,09 oldu.
• Kamu vazifelileri ve memur emeklilerinin maaşlarına orta artırım yapılırken yüzde 19,31 artış sağlandı, SSK ve Bağ-Kur emekli maaşlarında ise yüzde 24,73 artış sağlandı.
• Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile defterdarlıklar kapatıldı ve vergi dairesi başkanlıklarının unvanı “defterdarlık” olarak değiştirildi.
• Dünyanın en büyük elektrikli araç üreticisi Çinli BYD firmasıyla Türkiye’de yaklaşık 1 milyar dolarlık yatırım muahedesi imzalandı. Mutabakat kapsamında, elektrikli araç üretim tesisi kurulacağı ve 5 bin bireye istihdam sağlanacağı açıklandı.

AĞUSTOS 2024

INSTAGRAM’A ERİŞİM ENGELİ

• 2 Ağustos’ta Instagram’a erişim manisi getirildi, 10 Ağustos’ta ise engel kaldırıldı.
• Ticaret Bakanı Ömer Bolat, otomotivde doğrulanmış ilan düzenlemesinin getirileceğini açıkladı. Böylelikle sadece yetki dokümanına sahip galericiler ilan girişi yapabileceği belirtildi.
• Ticaret Bakanlığı’nın yeni düzenlemesiyle ikinci el motorlu kara taşıtı satışlarında İnançlı Ödeme Sistemi zarurî hale getirildi.
• AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın damadı olan Baykar Yönetim Kurulu Lideri Selçuk Bayraktar ile kardeşi ve şirketin genel müdürü Haluk Bayraktar; Koç Holding Onur Lideri Mustafa Rahmi Koç ve Koç Holding Yönetim Kurulu Üyesi İpek Kıraç üzere iş isanlarını geride bırakarak Türkiye’nin en çok vergi ödeyen isimleri oldu.

EYLÜL 2024

SOSYAL MEDYA İÇİN ‘KOLAY VERGİLEME’ SİSTEMİ

• Türkiye iktisadı, yılın ikinci çeyreğinde yüzde 2,4 büyüdü ve üst üste 16 çeyrek büyüme kaydedildi.
• TÜFE, ağustosta aylık yüzde 2,47, Yİ-ÜFE ise yüzde 1,68 arttı. Yıllık enflasyon TÜFE’de yüzde 51,97, Yİ-ÜFE’de ise yüzde 35,75 oldu.
• Yeni Orta Vadeli Program, 5 Eylül’de Resmi Gazete’de yayımlandı. 2025-2027 periyodunu kapsayan programda büyüme maksatları sırasıyla yüzde 4, yüzde 4,5 ve yüzde 5 olarak belirlenirken, enflasyon amaçları ise yüzde 17,5, yüzde 9,7 ve yüzde 7 oldu.
• Emlakta “doğrulanmış ilan” uygulaması başladı. Ticaret Bakanı Ömer Bolat, bu düzenlemeyle ilan kirliliği ve düzmece ilanların önleneceğini belirtti.
• Hazine ve Maliye Bakanlığı, sosyal içerik üreticilerine yönelik vergi düzenlemesinin kapsamını genişletti. Elektronik ortamlar üzerinden içerik paylaşan bireyler için ”kolay vergileme” sistemi devreye alındı.
• Ticaret Bakanlığı ve Türkiye Noterler Birliği işbirliğiyle, ikinci el taşıt ticaretinde ‘Güvenli Ödeme Sistemi‘ zarurî hale getirildi.

EKİM 2024

ÜFE VE TÜFE ARTTI

• Tarım ve Orman Bakanlığı, taklit-tağşiş yapılan ve sıhhati tehlikeye düşürebilecek besinler listesini yayımladı.
• TÜFE Eylül’de yüzde 2,97, Yİ-ÜFE ise yüzde 1,37 arttı. Yıllık enflasyon, TÜFE’de yüzde 49,38, Yİ-ÜFE’de yüzde 33,09 oldu.
• Mevsim tesirlerinden arındırılmış özel kapsamlı TÜFE göstergeleri birinci kere yayımlandı. Eylül’de endeks aylık yüzde 2,75 arttı.
• Devlete mutlaklaşmış 5 milyon lira ve üzerinde vergi borcu olan mükelleflerin isimlerinin yer aldığı listeler vergi dairelerince açıklanmasına başlandı.
• 7 bin liranın üzerindeki mal yahut hizmet alımlarına ilişkin ödemelerin banka ve finans kurumları aracılığıyla yapılması mecburiliği getirildi.

KASIM 2024

İSRAİL’E PETROL SEVKİYATI KUŞKUSU VE İŞSİZLİK ARTIŞI

• Gelir Yönetimi Başkanlığı, devlete 5 milyon liranın üzerinde vergi borcu olan 36 bin 806 mükellefin 914,9 milyar lira ödenmemiş vergi ve cezası bulunduğunu bildirdi.
• Ticaret Bakanı Ömer Bolat, Türkiye’nin İsrail ile ticarete yönelik olarak gümrük sisteminin büsbütün kapalı olduğunu argüman etti.
• TÜFE Ekim’de aylık yüzde 2,88, yıllık yüzde 48,58 oldu. Yİ-ÜFE aylık yüzde 1,29, yıllık yüzde 32,24 olarak kayıtlara geçti.
• Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Ceyhan’dan İsrail’e petrol sevkiyatı yapıldığı tarafındaki argümanların temelsiz olduğunu bildirdi.
• Türkiye’de işsizlik oranı, yılın üçüncü çeyreğinde bir evvelki çeyreğe nazaran 0,1 puanlık azalışla yüzde 8,7 oldu.

ARALIK 2024

ASGARİ FİYATA KISITLI ZAM

• Kahramanmaraş merkezli sarsıntılardan etkilenen Adıyaman, Hatay, Kahramanmaraş ve Malatya vilayetleri ile Gaziantep’in İslahiye ve Nurdağı ilçelerindeki mükellefler için zorlayan sebep hali sona erdi.
• TÜFE Kasım’da aylık yüzde 2,24, yıllık yüzde 47,09 arttı. Yİ-ÜFE aylık yüzde 0,66, yıllık yüzde 29,47 oldu.
• Rekabet Kurulu, Meta Platforms, Inc. (Meta) hakkında yürütülen soruşturmanın alınan taahhüt üzerine sonlandırılmasına karar verdi.
• Tarım ve Orman Bakanlığı, sahipsiz hayvanlarla ilgili düzenlemeleri belirleyerek, terk edilen ya da kaybolan hayvanlarla ilgili idari yaptırımlar getirdi.
• 2025 yılında uygulanacak minimum fiyat TÜİK’in açıkladığı Kasım ayı enflasyon verisi olan yüzde 47.02’lik oranın hayli altında yapılan yüzde 30’luk artırımla 22 bin 104 lira olarak açıklandı.